УУЛЫН УЛАДАЙ УУЛЗАЛГЫН БАЯР

Аха, Түнхэн, Алайр, Захааминай аха­мад үеын сэсэн, мэргэн хүтэлбэрилэгшэд, холын хараа бодолтой эдэбхитэдэй эблэрэн һуугаад, эбээрээ хэлсэжэ эхилэн зохёоһон “Уулын уладай уулзалга” гэжэ алдаршаһан энэ найрай анха түрүүшынхиеэ боложо үнгэрһөөр гушаад жэлэй гүйсэхэ саг дүтэлэнхэй.

Ээлжээн тудажа, эбтэйгээр суглараа

Арбан хоёрдохиёо эмхидхэгдэһэн энэ уулзалга ээл­жээнэй ёһоор Буряадаймнай эгээл баруун — урда зүгтэ оршодог Аха үндэр аймагай үзэсхэлэнтэ һайхан газар дээрэ үнгэрбэ гээшэл даа. Уласаймнай гурбан айма­гай найр үнгэргэжэ байһан аглаг үндэр Ахын, заха хо­лын Захааминай, түхэреэн сагаан Түнхэнэй, гадна Эрхүү можын Усть-Ордын Буряад тойрогой талаар дүүрэн таряатай Алайр баян аймагай, мүн тиихэдэ Мон­гол сайхан ороной Хүбсэгэл аймагай Ханх сомоной түлөөлэгшэд уулзалгада ха­баадалсаа. Соёлой, спортын зүйлнүүдээр үнгэргэгдэһэн мүрысөөнүүдтэ хабаадалса­ха залуушуул, аймагуудые хүтэлжэ байгаа дарганар, уг­тан абажа байгаа аймагайн­гаа амжалтануудые адагла­ха, хэрэгтэйдэ тоолоһон дүй дүршэлыень хадуун абаха зорилготойгоор ерэһэнээ айлшад сэхэ мэдүүлнэ һэн. Энэл гүб даа, ээлжээтэ уул­залгын эгээл шухала зорил­гонь!

Ерэхэ, ошохо харгын саг тоолоходо, дүрбэн хоногой туршада ехэ найр наярһан байха юм. Ахын зон хүлтэ гартаараа бодожо, олон тоото эмхи зургаанууд, сомо­нуудай ажаһуугшад ерэһэн айлшадые ямбалан хүндэлхэ гэжэ оролдоо. Аймагай заса­гай байгуулһан эмхидхэлэй хорооной хэһэн ажал эли тодоор зоной хёрхо нюдэн­дэ харагдаһан байха. Һайхан заншалаа алдангүй, һайнаар лэ айлшадаа угтаха, тэдэндээ аймаг нютагаа, арад зоноо, ажабайдалаа харуулха гэһэн бодол баримталһаниинь һайшаалтай.

Дүхэриг шэрээдэ үхибүүд олон байгаа

Һайн хаанай һамаргаанаар, Бушагта хаанай буһалгаанаар Алтай хангай­гаа дабажа, Зүүн Саяанай мантан хадануудай боорёор тогтожо байрлаһан, хабсагай шулуу, тайга шэлэ гаталжа, баруун таладань гарахадаа, баян гэгшын Алайрай та­лаар таража һууһан хонгоодорнуудай холын түүхэ, ехэ гарбал тухай мэдээсэл “Мон­голой нюуса тобшоһоо” заха­лаад, угай бусад бэшэгүүдтэ, түүхэшэ эрдэмтэдэй хүдэлмэринүүдтэ тоогүй оло да­хин дабтагдаһан ааб даа.

“Аха – ахамад бурхашуу­лай орон нютаг” гэһэн ниитэ гаршаг доро дүхэриг шэрээ уулзалгын баярай түрүүшын үдэр Өөрлиг тосхондо эм­хидхэгдэжэ, Аха аймагай һургуулинуудай шабинар олоор хабаадалсаа. Уула хада­нуудай эзэдтэ шүтэн мүргэхэ урданай ёһо заншалһаа эхи­лээд, нютагайнгаа суута хүнүүд, хүгжэлтын түүхэ, соёл, болбосорол тухай элидхэлнүүдые эдир эрдэм­тэд сугларагшадай анхарал­да дурадхаа.

Ехэшүүлэй ехэ бодолнууд

Алайрһаа айлшаар бууһан багша Зоя Жабадаева өөрынгөө элидхэл соо угсаата зонойнгоо уулзалгануудта Алайрай хонгоодорну­удай хабаадаһан тухай ехэ һонирхолтойгоор хөөрөө.

Аха аймагай эрдэмэй гуламтануудай хүтэлбэрилэгшэд – Саяанай һургуулиин захирал Артеми­да Сайбанова, Өөрлигэй һургуулиин захиралай ор­логшо Алексей Папаев гэг­шэд мүн лэ гүнзэгы удхатай элидхэлнүүдые хэжэ, бул­танай һайшаалда хүртэһэн байха юм.

Холын хойто зүгэй үсөөн тоото үндэһэн арадуудай эблэлэй хүтэлбэрилэгшэ, Ахын түүхэтэ “Пунцог­намдоллинг” дасанай шэ­рээтэ Данзан-Норбу Аю­шеев, Москва хотоһоо айлшаар бууһан хонгоодор угсаатанай түлөөлэгшэ, эр­дэмтэн, уласхоорондын ха­рилсаануудай Россиин эблэ­лэй нютагай олониитые хүгжөөхэ талаар шэглэлэй хүтэлбэрилэгшэ Анна Вахру­нова гэгшэд амаршалгын үгэ хэлэхэдээ, хүн түрэлтэнэй хүгжэлтын асуудалнууд дээрэ тогтоһон байха юм. Яараһан сагай яаха аргагүй ошохо бүри хүн бүхэн, угсаа­та арад бүхэн өөрынгөө хуби заяан, алтан дэлхэй дээрэ ажамидархадаа, үгтэһэн энэ наһандаа хэхэ ажал, бэелүүлхэ үүргэеэ зүбөөр ойлгожо, оршон тойрон­хи эхэ байгаалитаяа, хүршэ ажаһууһан хүнүүдтэеэ, арад зонтоёо үгэ нэгэтэй байха шухала гэжэ онсолоо.

Һүүлэй үедэ манай Бу­ряад орондо, хонгоодор уг­саатанай хэр угһаа эзэлжэ ажаһуудаг газар дэбисхэртэ онсо анхарал хандуулагда­даг болонхой. Алдарта Бай­гал далай, дуулгата үндэр Саяан уула, хүбшэ тайга, сэ­бэр агаар, сэнхир тунгалаг гол, мүрэнүүд олон тоото аяншалагшадай анхарал эзэлүүдгүй татаха юм. Иимэ оршон байдалда нютаг дээ­рэ ажамидаржа, ажал хэжэ, ажабайдалаа зохёожо бай­гаа улад зоной ерээдүй ямар бэ? Үри хүүгэд ямар эрдэм оложо, али мэргэжэлээр ажал хэбэл, хоолойгоо ган­са тэжээхэ бэшэ, хотон айл­даа туһатай, арад түмэндөө ашагтай байхаб? Тоонто ню­тагайнгаа, гүрэн түрынгөө түлөө харюусалга өөр дээрэ даажа абахадаа, бүхэ голтой, бүргэд хурса нюдэтэй, газар шэхэтэй амитанһаа үлүү һонор байжа шадаха гү? Га­даадыншье, дотоодыншье дайсадта эсэргүүсэжэ, эхэ газараа, элинсэг хулинса­гайнгаа заяаһан зан зан­шал, хэлэ соёл, эрдэм ухаа саашанхи үенүүдтээ сахин дамжуулха шадалтай шэнэ үе, залуу халаан бэлдэхэ тухай бодохо хэрэгтэй гэжэ дүхэриг шэрээдэ суглараг­шад онсолоо.

Аха аймагай засаг дарга Матвей Мадасов, һунгамалнуудай Зүблэлэй түрүүлэгшэ Мүнхэ-Жаргал Ошоров дүхэриг шэрээдэ хабаадагшадта хандажа, ба­ярай үгэнүүдые хэлээ. Холо ойроһоо бууһан айлшад, дарга ноёд, тодорхойлбол, Буряад Уласай Засагай газа­рай Түрүүлэгшын орлогшо Евгений Луковников, Алайр аймагай засаг дарга Алек­сандр Футорный, Дүүмын түрүүлэгшэ Роман Тумуров, Монгол Уласай Хүбсэгэл ай­магай Ханх сомоной Хуралай дарга Лобсан Дуламхуу, за­саг даргын орлогшо Энхболд Амарсанаа болон бусад мүн лэ сугларагшадта хандажа, уулын уладай уулзалгын удха шанарай гүнзэгые, тэ­рэниие зохёон байгуулһан зоной холын хараа бодол, угсаата зоной эб нүхэсэлые магтан, омогорхон тэмдэглээ.