Нютаг оронойнгоо солые дурдагша

Ольга Бандановна Балданова 1936 оной октябриин 13–да Ахын аймагай Шарза hууринда Сэбэг Бидановна ба Бандан Сыденович Балдановтанай гэр бүлэдэ түрэhэн намтартай. Yгытэй айлда түрэhэн Бандан Сыденович Совет засагай үедэ ехэ боложо, ажабайдалай арюун харгыда гараа. Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай үедэ Монгол ороной Баян тэмээн хотодо сэрэгэй албанда ябаа.

«Абамни — Бандан Сыденович бэшэгтэ оройдоошье hураагүй аад, колхозуудай дарга ябаhан юм. Ажалдаа амжалтатай, үнэн сэхэ hанаатай хадаа аймагайнгаа «Улаан-Шарза», «Улаан Аха», «Ким» (Балагта) колхозуудай түрүүлэгшээр үни удаан соо хүдэлжэ, дайнай, партиин, ажалай ветеран, тусхайта пенсионер боложо хүндэтэ амаралтада гараhан. Эжынь ажахын олон hалбаринуудта хүдэлөө. Дайнай ара талын ветеран, партиин ветеран» — гэжэ Ольга Бандановна хөөрэдэг hэн.

Ольга басаган Шарза hууринда эхин класс, hүүлээрнь Орлигой дунда hургуули дүүргээд, Хяагта хотодо соелой училищиин hүүлдэ түрэл нютагтаа ерэжэ, Хүүргэ, Сэнсын клубуудые даагшаар ажалайнгаа намтар эхилhэн байна. Байн байн ажалдаа дүршэлтэй болоhон Ольга Бандыновна аймагай номой сангай, соёл культурын таhагые даагшаар хүдэлөө. Энэ үеэр Зүүн Сибириин соел культурын институт амжалтатайгаар дүүргээд, аймагайнгаа түбэй сангые даагшаар хүдэлөө. Аймагайнгаа номой санда Ольга Жамсаевна Жамбалова, Тамара Шагжеевна Пронтееватай суг хүдэлжэ байхадаа ехэхэн ажал ябуулhан байха. Ажалдаа абьяастай Ольга Бандыновна хоёр дахин аймагай Соведэй депутадаар, 20-хи областной конференциин депутадаар hунгагдаа. Аудиторитой харилсаа холбоотой хадаа хүнүүдэй hонирхол татажа шадаха пропагандист, бэрхэ лектор ябаа. Энэ ажал hайн ябуулhанайнгаа түлөө Болгари путёвкоор шагнагдаа. Баhа нэгэ сагта нютагтамнай аймагай радиовещани хүдэлөө, Ольга Бандыновна редакторынь боложо, шэнэ hонин мэдээсэлнүүдые дуулгадаг байгаа.

Улаан-Yдэ хотодо А.М. Горькиин нэрэмжэтэ номой сангай методическа кабинедтэ хүдэлжэ байхадаа үргэн Буряад оронойнгоо бүхы аймагуудаар ябажа, библиотекын ажалшадта методическа туhаламжа үзүүлhэн байха юм.

Тэрэнэй hүүлдэхи жэлнүүд түрэл Аха нютагтайнь нягта холбоотой. Хори гаран жэлэй туршада аймагайнгаа сониндо түрүүшээр нарин бэшээшээр, харюусалгата секретаряар хүдэлжэ, наhанайнгаа амаралтада гараhан байха юм. Аймагайнгаа сониндо тэрэнэй бэшэhэн очеркнуудаар, статьянуудаар, замай тэмдэглэнүүдээр хүн зон ехэтэ hонирходог байhаниинь мэдээжэ.

Мүншье баhа республиканска сонинуудта толилогдодог байгаа. 1977 ондо «Буряад Yнэнэй» эмхидхэhэн «Мүнөө үеын хүн» гэhэн мүрысөөндэ хабаадаа hэн. Нютагайнгаа дайнай ветеран, эрхим малшан ба луговод Халзан Раднаевич Мунконов тухай бэшэhэн «Наhанайнь жаргал» гэжэ очерк 2-хи hуури эзэлээ.

Ольга Бандыновна иигэжэ хэлэдэг байгаа гэжэ суг хүдэлhэн нүхэдынь хөөрэнэ: «Энээхэн наhан соогоо журналист хадаа Буряадай мэдээжэ уран зохёолшодтой, поэдүүдтэй, нэрлэн хэлэбэл, Цокто Номтоевтой, Галина Раднаеватай, Баир Дугаровтай танилсажа, уулзажа хөөрэлдэхэ буянтай ябааб. 20 жэлэй туршада редакцида хүдэлжэ ябахадаа нютагайнгаа талаан ехэтэй журналистнуудаар хүдэлөөб даа. Эдэ хэд бэ гэбэл Ц.И. Цыбденов, В.Д. Галсанов, К.Д. Тулуев, Г.Ц. Цыбденов, В.Д. Арабжаев, Н.Н. Галсанова, М.Н. Хахансакова, А.Ж. Дыржинов, полиграфистнууд Д.Д. Сымбелова, С.А. Ошорова, В.С. Пронтеева, В.Б. Шагдурова, Н.С. Галсанова, С.Г. Наханцакова».

Yшөө hургуулида hуража байхадаа Ольга басаган шүлэг, найруулгануудые бэшэхэ дуратай ябаа. 1968 ондо республикын шүлэгшэдэй 1-хи мүрысөөндэ Ольга Бандановна 1-хи hуурида гараhан юм. «Орлигнай» гэжэ шүлэгтэнь түбэй клубай методист Зорикто Аюшеевич Ринчинов хүгжэм зохеогоо. Мүнөө энэ дууниинь ахынхидай гимн болоо гэхэдэ алдуу болохогүй, юундэб гэхэдэ энэ дууень ехэ багагүй дууладаг юм.

«Аха» сонинойнгоо «Сагаан дали» гэжэ 1980-яад онуудта бии болоhон литературна буланда шүлэгүүдээ саг үргэлжэ хэблэдэг байгаа. Коммунист хараа бодолтой Ольга Бандановна аймагайнгаа ниитын ажалнуудта эдэбхи ехэтэйгээр хабаададаг байhаниинь эли, «Уулзалга» — ветерануудай клубай эдэбхитэй гэшүүн ябахадаа, 2006 ондо Улаан Yдэдэ болоhон «Один день бурята» найрта 4-хи hуурида (21 коллектив) гараабди гэжэ хөөрөө бэлэй. Ольга Бандыновна сээжээр шүлэг уншаха дуратай hэн, жэшээнь, манай элитэ поэт Дондок Улзытуевай 1959 ондо Ахада түрэhэн «Сабидар үндэр Саяанай…» шүлэгыень уран hайханай харалгын үедэ нэгэтэ бэшэ уншажа, харагшадай магтаалда хүртэhэн байха.

Ольга Бандановнагай эгэшэ, 10 хүүгэдэй эжы Сыпил Бандановна Балданова (1932 ондо түрэhэн). Үхибүүдынь нагаса тухайгаа иигэжэ хѳѳрэлдэн байдаг:

«Нагасамнай эгэшынгээ үхибүүдые ухаан сээжэдээ дурдан хэзээ, хаана, ямар жэлдэ, үдэр гараhые баранииень мэдэгшэ бэлэй. Оля нагасамнай хүндэ hайн зантай, ехэ шогууша эхэнэр hэн. Хэн нэгэеэ шоглоод, тажаганаса энеэхэ. Баhа тэрэниие ойлгохогүй зон ябаха даа. Хааяа ороходошни телевизоройнгоо урда hуугаад дамжуулга хүтэлэгшэтэй арсалдажа hууха. Энэ буруу хэлэнэ, тиигэжэ иигэжэ хэлэбэлынь зүб байха hэн гэхэ»

1986 ондо «Наран» гэhэн уран зохеолшодой номой хэблэлдэ «Сагаан Дали» гэhэн гаршагтай очеркнуудынь гараhан байна.

«Саг гээшэмнай түргэн ябанал даа. Нэгэ мэдэн гэхэдэш, наhамнай одон шэнги зуралзаад, дуулан ,хайлан үнгэршэбэл даа. 70 дабаанайнгаа эхиндэ ябахадаа, харгы замай, ажабайдалай дүн согсолжо, нютаг нугынгаа ажалша, малша зониие түүрээн дуулаха гэжэ шиидэhэн байнаб. Энэ хадаа редакцида хүдэлжэ байхадаа бэшэhэн ажални гээшэ» — гэжэ Ольга Балданова 2007 ондо «Ахын аймаг» гэhэн муниципальна байгууламжын захиргаанай хүсөөр «Аха» сониной редакциин компьютерна хэблэлэй түбтэ гараhан «Аглаг тоонто Ахаяа, ажалша зоноо түүрээнэб» («Славлю свою Оку и своих земляков») гэжэ нютагаархидайнгаа анхаралда дурадхаhан номойнгоо оролто үгэ соогоо хэлэhэн байна.

Хореод гаран жэлэй хугасаа соо бэшэhэн бүхы материалнуудынь булта энэ ном соо ороогүй. Энэ нүхэрнай саашадаа үшөө ехэ юумэеэ хэжэ үрдеэгүй. 2020 ондо 85 наhанайнгаа дабаан дээрэ хүнгэн хүхюу ябаhан аад, гэнтэ үбшэлөөд, хада гэртээ хариhан. «Yшөө олон очерк, рассказуудни хэблэгдээгүй, тэдэнээ бэлдэхэмни», — гэжэ нэгэтэ ороходомни дуугаржа байгаа бэлэй.

Сагаан hанаатай эжынгээ хэблэжэ үрдеэгүй статьянуудыень хоёр басагадынь Эржена ба Лариса, ашанарынь нютагай засагай байгууламжын туhаламжаар ном болгожо гаргаа hэн.