Данзан-Хайбзун Самаев

Жизнь Данзан-Хайбзун Самаева была полна ярких и неординарных, порой загадочных событий и поступков. А путь к вершинам духа тернист и многотруден. В течение четырех лет он обучался на восточном факультете ЛГУ, откуда ушел по собственному желанию, затем в БГПИ на факультете иностранных языков. Проходил языковую практику в Монгольском государственном университете; успешно окончил Буддийский университет им. Дзанабадзара в Улан-Баторском монастыре «Гандантэгченлин» по специальности «цанид», затем в Индии, в Гоман-дацане и Дхарамлсале. В 1990 году получил от Далай-ламы XIV полное монашеское посвящение гелонга и вернулся на родину.

В 1993 году Самаев в качестве президента возглавил экологический просветительский центр «Ахимса-Альтруизм-Арюун» (впоследствии «Аригун»), целью которого были интеграция бурятских религиозных традиций и современных экологических воззрений, восстановление старых мест поклонения местным божествам Тункинского и Окинского районов. Это движение занималось и возведением оригинальных сооружений – аригун-субурганов и специальных конструкций для хии морин. Также в рамках этого проекта было осуществлено восхождение на высочайшую вершину Восточных Саян Мунку-Сардык и поклонение местному божеству. В 1994 году Д.-Х. Самаев избран народным депутатом Народного Хурала Республики Бурятия от Окинского избирательного округа. В 1995–1997 годах занимал должность дидхамбо, отвечая за связи с международными буддийскими центрами и общинами разных стран. Много сил и энергии отдал духовному возрождению земляков лама-гелонг Данзан-Хайбзун Самаев. Он постоянно участвовал во всех важных мероприятиях родного Окинского района, являлся одним из зачинателей сойотского движения. В 1998 году за выдающиеся заслуги в деле развития духовности в России он награжден Орденом достоинства Георгия I степени негосударственной Российской палаты личности.

Данзан-Хайбзун Самаев трагически погиб в автокатастрофе в 2005 году.

Из книги «Сойоты горной Оки», стр.15-16, 2019 год.

ЗУЛАЙН ХУРАЛ

Арюухан hэбшээн аажамаар долгилон, арюун тунгалаг үглөөнэй сэбэр агаар hэбхинэ. Эртэ үглөөнэй наранай туяа аглаг тоонтыемнай эрхэлүүлэн, хада уулын орой гэрэлтүүлэн, толо татан туяагаа сасана. Эгээл энэ гэгээн сарюун hэбшээнэй үедэ хүн зоной зосоо эгээрэл мандан, хүгтэй хүхюутэй hанаа сэдьхэл мүндэлэн, hалбарhан шарайнууд сэлмэг hайханаар харагдана. Хүн бүхэнэй урма баярые гэрэлтүүлhэн үдэр аалиханаар hэбшээлэн, наранай туяада ялалзан долгилхо юм.

Пунсок Намдалын Чойгон дасанда ээлжээтэ зула hарын мянган зулайн ехэ хурал үнгэргэгдэхөө эртэ үглөөнhөө хүнүүд субажа эхилэнхэй. Энэ хуралда hанаа сэдьхэлээ, hанамжаяа дүүргэхээ ерэhэн зон харгын уужамаар субана. Бүрэйн дуун жэгдээр ханхинаад, эндэ сугларагшадай бэе hүлдые арюудхан жэнгирнэ. Сугларагшадай урда Ахымнай хүбүүн дээдын эрдэмтэ гэгээн гэлэн, СССР-эй Буддын шажанай түрүүлэгшын орлогшо дид-хамба Данзан Хайбзан хуралай нээлгэнэй үгэ хэлэжэ, хүн зониие баясуулба. Эндэ сугларhан хүн зоной сэдьхэл үлгылүүлhэндэл баяраар билтаран, хүндэ ехэ ашаагаа гээжэ орхиhондол, бэенүүдынь ехэ хүнгэн шэнгеэр харагдаха юм. Һанаа сэдьхэлээ тэгшэлхээ эндэ сугларагшад дасанаа тойрон субан гороолбод. Энэ хуралда Ахын бүхы ажахынуудай ажалшад, алба хаагшад, үтэлhэшүүл болон эдир наhатан хабаадаба. Эртэ үглөөнhөө эхилhэн хуралай ном уншалган үдэшын зургаан саг болотор үргэлжэлөө. Ном уншалганай дүүрэхэдэ дасанайнгаа хажууда мянган зула бадараажа, орон нютагаа, дэлхэйгээ арюудхалгын тэмдэг болоо. Энэ хирэдэ тэндэ хабаадагшад жараад жэлдэ хаягдаhан Будда шажанай бурханаймнай тахилга хэтэ мүнхэдөө орон дэлхэйемнай аршалжа, арюудхажа байхань болтогой гэжэ шүтэн байба, Зула hарын мандал зулайн хурал хүн зоной баярай hайхан оршон байдалда үнгэрбэ. Арьяа Баалын нютаг Орлиг тосхондомнай мүндэлhэн Пунсок Намдалын Чойгон дасанда түрүүшын хурал иимэ гоё hайханаар үнгэрбэ ха юм. Ахын бурхан шажанай бүлгэмэй түрүүлэгшэ Мария Пунсыковна Урбаеватай энэ үедэ уулзажа хөөрэлдэhэн байнаб.

Дасанай шэмэглэл гоё hайхан боложо эхилhэн байна, тиихэдэ, минии hанахада, Данзан Хайбзанай үүргээр энэ дасамнай баригдажа, нютагаймнай хүбүүнэй оролдолгоор аяар холын Энэдхэг ороной дээдын эрдэмтэй Далай ламын баруун гарайнь шаби, түрэбэл лама Камтрул Римбүүшэ нютагтамнай ерэжэ, дасанииемнай арамнайлжа, нэрэ соло үгэhэн байна. Мүн тэрэ үедэ хүн зоноор уулзажа адислаа гэжэ дуулаа hэм. Энэ үнгэрhэн хурал тон гоё hайханаар үнгэрбэ гээшэ. Хүн зон олоор хабаадаа, мүн хүршэ Түнхэнэймнай районhоо хүнүүд хабаадалсаа. Мария Пунсыковна, таамнай өөрынгөө hанаа бодол, саашадаа хэгдэхэ ажал мүн дутуу дунданууд тухай бага тэдыгээр хөөрэжэ үгыт?

Хурал түрэл хуушан ёhо заншалаараа гэхэ гү, али нэрлэгдэжэ хэлэгдэhэн үдэртөө аргагүй үнгэргэгдэхэ ёhо гуримтай. Энэ хуралые Данзан Хайбзамнай аяар Ленинградhаа ерэжэ үнгэргэбэ ха юм. Бүхы hанал сэдьхэлээ нютагтаа, нютагайнгаа хүн зондо зорюулжа ябаhыень энэ бүхы ажал хүдэлмэри гэршэлнэ. Мүн тиихэдэ манай үбгэшүүл Идам-Сэрэн, Ламажаб таабайнар эндэ аргагүй ехэ үүргэ дүүргэнэ. Хэды үндэр наhатайшье hаа, Идам-Сэрэн таабай үдэртөө ном уншажа байдаг юм. Ламажаб таабай залуу хүбүүн Андрейтэй дасан hүмэдөө мүнхэ зула бадараажа, галынь түлижэ байдаг. Тиихэдэ нютагаймнай залуу хүбүүд ехэ оролдолго гаргажа, бурхан шажанай номдо hурадаг юм. Андрей Сайбанов, Борис Мунконов, Бато-Жаргал Аюшеев гэгшэд Идам-Сэрэн таабайда ном заалгажа, мүнөө уншажа hуража байнад. Данзан Хайбзанай аша туhаар Андрей Сайбанов Борис Мунконов хоёр залуу хүбүүднай Ленинград ошожо hуралсалаа үргэлжэлүүлхэнь. Эдэ хүбүүднай Сагаан hарын Сагаалганай хурал болотор hураад ерэхэ. Сагаалганай хурал февралиин 14-дэ эхилхэ болоно. Эдэ хүбүүднай сагаалганай хуралда эндээ байлсаха зон болоно ха юм даа, мүн эдэ хүбүүднай дасанайнгаа туhаламжаар hураха гэжэ шиидхэгдээ. Намар дасанайнгаа баригдажа эхилхэhээ колхоз бүхэндэ багахан бүлгэмүүдые эмхидхэхэ гэжэ хэлсэгдээ юм. Теэд тэрэмнай хүсэндөө хүсэд хүрөөгүй, гансал «Найрамдал» колхоздо эмхидхэгдээд байна. Эндэ Һама-Сэрэн Ошорович Марзаев бүлгэмэй түрүүлэгшэ болоно. Энэ нүхэрнай Хүүргэ hууриндаа баhал зула бадараажа, бурха тахижа байдаг гүримтай. Бэшэ бэшэ колхозуудай түб hууринуудта иимэ багахан тахил тахижа hуухаар бүлгэмүүдые ойрын саг соо гэхэ гү, юрэнхыдөө Сагаалган болотор эмхидхэгдээд байбал болохо hэн.

Дасандамнай хэр мүнгэн ороно гээшэб? Саашадаа хэгдэхэ, бүтээгдэхэ ажал хүдэлмэри тон ехэ гэжэ hанагдаха юм. Теэд энэ ехэ бурханай hүмын бүхы барилгань нэгэ хэдэн хоногоор бүтээд орхихогүй ха юм даа. Эндэ амаргүй ехэ ажал хүдэлмэри хэгдэхэ хэрэгтэй гэжэ hанагдаадхиха.

-Һүүлэй үедэ дасанда ороhон мүнгэн зөөри миин лэ абажа, тэрэнээ өөhэдөө эдлэжэ байна гэжэ хоб хошоо зугаа ябадаг болонхой. Тэрэмнай тиимэ бэшэ юм. Бидэ өөhэдынгөө hайн дураар гэхэ гү, али сэдьхэлhээнь зоной үзэмжэдэ абана гээшэбди. Дасанда ороhон мүнгэн зөөри гансал дасанда хэрэгтэй, бурхан, ном hударнуудые абанабди гэхэ. Ондоо тээшэ заашье мүнгэн зөөри гаргашалагданагүй. Залуу, hураха хүбүүдтээ гансал үгэхэ гэжэ хэлсэгдээ юм. Зарим нэгэ зон hэтэрхыгээршье hанажа болохо, теэд хүбүүдээ hургаагүйдэмнай аргагүй бшуу.

Энэ үнгэрhэн хуралда 4500 түхэриг мүнгэн зөөри мүн зулайн тоhон нилээдгүйшэг ороhон байна. Энэнь тон hайн гээшэ гэхэ байнабди. Юундэб гэхэдэ, зулайн тоhо даб дээрээ олдожо үгэдэггүй юм. Аха нютагаймнай зоной дасан hүмэдэ бэлэг болгожо бариhан мүнгэниинь 5 мянган түхэриг хүрөө. Тиихэдэ «Аха» кооператив гансаараа туhаламжа болгон, 10000 түхэриг оруулаа юм. Манай Ахымнай ажахынууд мүнөө болотор зааханшье туhаламжа болгон, мүнгэн зөөри оруулаагүйнь харамтай. Дасан барилгада анхан түрүүн туhа нэмэри үзүүлhэн, онсолон өөр дээрээ абажа дасан бариhан эмхи РСУ болоно. Цыремпил Субанович Галсановай хүтэлбэри доро энэ гэгээн гоё дасамнай баригдаа. РСУ-гэй хүтэлбэрилэгшэдтэ, барилгашан хүбүүдтэ, бүхы Ахын зон баяр баясхаланиие хүргэхэ байнабди, Цыремпил Галсановай ударидадаг энэ ажахы аяар 25 мянган түхэригэй ажал бэлэг болгожо, Ахынгаа хүн зондо бэлэглэбэ ха юм. Харин тиихэдэ бэшэ бэшэ ажахынууднай манhаа саагуур гээ юм гү, али мүнгэн зөөримнай ехээр хорошохо гэжэ hанаа юм гү. Алишье талаараа бурханай hүмэдэ тахилга, шүтэлгэ гээшэмнай мүнөө сагта аргагүй ехэ дүүргэдэг болонхойнь мэдээжэ ааб даа. Гансашье манай Ахада бэшэ, хаа хаанагүй Буддын шажанай байшангууд баригдажа эхилэнхэй гэжэ хүн бүхэн мэдэнэ. Мүнөө шэнэ мүндэлhэн дасангууд урданай дасангуудай түүхэhээ ондоо, хүмүүжүүлгэ hайнтай байха болоно ха юм. Тиихэлээрээ хүн зоной hанамжые дүүрэн сэдьхүүлэн дүүргэхэ шадал болбосоролтой байхань үнэн. Ахымнай дасан дээшээ хүгжэн hалбархадаа ямар ехэ үүргэ дүүргэдэг байхань эли.

Дасанда хэдэн олон гэрнүүд баригдамаар хараалагдаха юм. Орлигой эмхинүүд ажалшадаараа хамhалсан, хуушандаа хэлхеэ холбооной ба «Союзпечатиин» байрануудые гэхэ гү, али хуушандаа дасанда гэжэ баригдаhан эдэ гэрнүүдые, дасанай хажууда абаашажа табяа hаа, ямар ехэ туhаламжа хүргэхэ байhаниинь эли бодо гэжэ hанагдана. Эндэ гоё hайханаар хэгдэhэн бурханай тагууд, угалзатуулан гоёор hиилэгдэн зурагдаhан уншалгын столнууд, тэдэнэй хажууда ябаган шэрээнүүд гэхэ мэтэhээ захалаад тон ехэл ажал хүдэлмэри. Энэ уран наринай ажалые Орлигой hургуулиин уран дарханай гэрэй бүлгэмдэ даадхахада яаха юм? Владимир Дагбаевич Осохеев өөрөө ехэ уран хүн. Үхибүүдээрээ ямаршье ажал бүтээжэ шадамаар гэжэ hанагдахаар, теэд hургуулиимнай директор юун гэхэ байнаб? Анхан түрүүн хэлэлтэй эндэ мүнгэн зөөригүйгөөр энэ тэрэ ажалнай бүтэхэ болоно. Юундэб гэхэдэ, хэнэйшье харахада, тэрээхэн арба гараад мянган түхэриг юун болохоб. Дасандаа абаха хэрэгсэлнүүд гэхэ гү, юрэнхыдөө бурханай бүтээлнүүд, ном hударнуудые, юрэнхы хэрэгсэлнүүдые, тэрэнэй тоодо гоёлто гоонуудые абахын талаар ямар ехэ мүнгэн хэрэгтэй болоноб. Энээн тухай манай нютагаархин хэрэ бодомжолноб? — гэhэн асуудал табигдамаар.

Яруунын дасан энэ жэл баригдажа дүүргэгдээ, улад зонойнгоо шүтэлгэ мүргэлгэдэ дүүрэн оронхой. Мүнөө байхада тэрэ дасан 200 мянган түхэриг олзо доходтой болоод байна гэжэ хэлсэгдэнэ. Хүн зониинь, ажахынуудынь тиимэ ехэ туhаламжа оруулна бшуу. Мүнөө үедэ Буддын шажанай эмшэлэлгэ дэлхэй дээрэ дэлгэрэн hалбаржа байхань бшуу. Буддын шажан дэлхэй дээрэ эгээл үнэн номтой, түгэлдэр хурса ном hугабшатай гэжэ элирэнхэй. Тиихэдэ гушаад оноор хара hалхяар үлеэгдэн орхигдоhон, хуушан мүргэл шажанаа бодхоохо маанадай уялга болоно. Ерээдүй сагта энэ манай дасан ямар үүргэ дүүргэхыень бидэ мэдэнэбди. Ямар ехэ хүмүүжүүлгын ажал хүдэлмэри ябуулха байhаниинь эли болоно. Тиихэдэ Аха нютагаа баян түгэлдэр болгохонь болтогой лэ.