Ахымнай үндэр наhатайшуул

Сыбденова Даря Сосоровна 1908 оной июлиин 1-дэ Буурал Морито гэжэ hууринда олон үхибүүтэй айлда түрөө. Эсэгэнь – Маланов Сосор (тэртэ угай), эхэнь Должод. Даря Сосоровна гэртээ одхон басаганиинь байhан юм.
Үбэлдөө энэ айл Буурал моритодо, зундаа Хайрагта голдо зуhадаг байгаа. Бага наhанhаань 5 эгэшэнэрээ (Долгор, Дэжэд, Сэндэ, Дэшэн, Дулма) ба 3 аханараа (Даша, Пурбэ, Радна) дахажа, малшанай ажал хүдэлмэри хэжэ hураа.
Залуу наhандаа 1906 ондо түрэhэн Сыбденов Дамдин Сындеевич гэжэ хүндэ хадамда гараад, Хара Хужирта hаалишанаар, малшанаар хүдэлөө.
1941 ондо Дамдин Сындеевич дайндаа мордоод бусаагүй. Дайнай үедэ Даря Сосоровна колхозой 100 толгой мал адууhалаа. Үдэрынь малаа адуулха, hүниндөө үбhөө зөөдэг байдаг. Юундэб гэхэдэ, дайнай үедэ шоно, баабгай ехэ элбэг, адуу малда добтолдог байгаа. Адуу малай гарзада ороо хада, хуулиин хатуугаар малшадые хэhээдэг байгаа гэжэ мэдэнэбди. Тиимэhээ малша зон үдэр hүнигүй, үргэхэ нойргүй ажалладаг байhан юм. Мүншье бэшэ зонтой суг дулаан оймhо, гутал оёод холын фронт эльгээдэг байгаа. Дайнай hүүлдэ, наhанайнгаа амаралтада гаратараа колхоздоо hаалишанаар хүдэлөө.
Мүнөө 106 наhатай Даря Сосоровна Орлигто Марина аша басаганайдаа байдаг.
* * *
Базарова (Балданова) Дулма Сыреновна 1918 ондо олон хүүгэдтэй Балданов Сэрэнэй гэр бүлэдэ Шарза гэhэн hууринда түрөө. Бага балшар наhанhаань эжы абадаа үхэр малаа харууhалхадань туhалдаг байгаа. Эртээр эхэ эсэгэhээнь гэээгдэжэ, үгытэй таряашан хүнэй ажабайдалые бэе дээрээ мэдэрээ. Улаан-Шарзада (hүүлдэ Молотовой нэрэмжэтэ колхоздо hаалишанаар, хонишоноор, эхин hургуулида юрын ажалшанаар хүдэлhэн байха юм.
Нүхэрынь, Намжима Содномовна – Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай ветеран – Ленинэй нэрэмжэтэ колхозой даргаар, Орлигто райпотребсоюзай даргаар, лесхозой директорээр хүдэлөө. Дулма Сыреновна Намжима Содномович хоёр 6 үхибүүдые үргэжэ табяа. Ехэ хүбүүниинь Роберт — Россин Федерациин габьяата врач, мүнөө наhанайнгаа амаралтада гаранхай. Борис – багшын ба эмшэнэй мэргэжэлтэй, Вадим хүбүүниинь милицидэ хүдэлөө, Юра – жолоошон, Зоя басаганиинь ВСТИ дүүргээ, харин Сырен стоматологоор хүдэлhэн байха юм.
Мүнөө Дулма Сыреновна Улаан-Удэ хотодо Зоя басагатаяа ажаhуудаг.
* * *
Сыпил Жалсараевна Сыренова Ахын аймагай Баян-Гол hууринда 1923 оной июниин 12-то түрөө. Жалсарай Хорлу хоёр гэрлэжэ, 9 хүүгэдые түрөө. Урданай хүндэ хүшэр сагта дүрбэниинь (Должид, Данхуу, Дыжид, Сыпил) хүн боложо тэнжэhэн юм.
1931 ондо эсэгэнь кулааг гэжэ хардагдажа, хамалганда тушаагдаа. Үлэhэн гэртэхиниинь «Киров» колхоздо орожо, мал ажалда хүдэлhэн юм. Ганса эхэтэеэ үлэhэн үхибүүдынь ажабайдалай хүндэ хүшэрые бэе дээрээ мэдэрhэн, ажалай амтые яhала амсаhан юм. Данхуу ахань дайнhаа бусаагүй, Сыпил Жалсараевна хүндэ хүшэр үбшэндэ дайрагдажа хахад жэл соо хэбтэриhээнь бодоогүй, харин шэн зоригтой хадаа хүл дээрээ бодоhон байха юм. Сыпил басаган ямархан ажал хээгүйб даа! Эрхүүдэшье хүдэлөө, Түнхэнэй тала дайдаар үхэр мал харалсаа, мүн «Монды-Орлиг» гээд морёор ашаа яhала шэрэлсэhэн байха. Нютагтаа хилээмэшэнээр, кондитерска цехтэ хүдэлөө. Наhанайнгаа амаралтада гараад, Сыпил теэбэй исполкомдо, агропромдо юрын ажалшанаар хүдэлөө.
Манай Орлигой шэмэглэл болохо Илалтын парк соо 60-аад онуудаар воскресник боложо, модонуудые hуулгахада, өөрынгөө ехэхэн хубитые Сыпил Жалсараевна оруулhан байха юм.
Мүнөө Сыпил теэбэй Аха нютагтаа яhала хүндэтэй, ямбатай, аша гушанараа тойруулhан жаргалтай hуудаг . Үхибүүдынь хаа яагүй – Москва, Мирный, Улаан-Үдэ хотонуудаар таранхай.Сыпил Жалсараевна Коля хүбүүтэеэ тэдэнээ эрьен, газар дэлхэй хээлэн байдаг.
* * *
Дамшаев Пунцык Жанчипович Шарза hууринда 1930 ондо Дамшаев Жанчип Ганжиповичын гэр бүлэдэ түрөө. Шарзын эхин hургуулин 2 класс дүүргээ. Дайнай үедэ Улаан-Шарза колхоздо малшанаар хүдэлбэ. Даря Гундыновна нүхэртэеэ 9 үхибүүдые үргэжэ хүмүүжүүлээ. Мүнөө Шаснуур hууринда Цырен-Ханда басаганайдаа ажаhуудаг.
* * *
Базарова Ханда Раднаевна 1923 оной декабриин нэгэндэ Шулуута гэжэ hууринда түрэhэн намтартай.
Ажабайдалайнгаа намтар Орлигой библиотекэреэр 1939 ондо эхилээ. 1940 ондо Ахын аймагай бии болоходо райком партиин партийна кабинедтэ библиотекарь болоо. hүүлээрнь, пенсидээ гаратараа райподо наймаашанаар хүдэлөө. Мүнөө Ханда Раднаевна нарата гэрэй хойморто ная хүрэжэ налайжа, Орлиг тосхондо Эрдэм хүрьгэнэйдээ ажаhууна.