Минии хүгшэн эжы

Түрэл нютагай түрүүшын багшанар гэхэдэ, Данцаранов Буда Содномович, Дугаров Соном Гомбоевич, Дугарова Галина Гомбоевна, Хаптагаева Татьяна Аюшеевна, Цыремпилун Евгения Доржиевна, Мунконова Дарья Дашеевна, Марзаев Петр Дашеевич, Галсанов Владимир Доржиевич, Цыбденов Цырен Ринчинович, Аюшеева Александра Шарлаевна, Цыбденова Долгор Хайдаковна, минии теэбэй  Мункоева  Евдокия Алексеевна гэхэ мэтэ болоно. Эдэ зон аймагай социальна-экономическа хүгжэлтэдэ горитой хубияа оруулhан. Аймагай бии болгоогдоhоор 75 жэлэйнгээ баярай ой угтахаяа байхадань, эдэ хүндэтэ зоной олониинь алтан дэлхэйтэйгээ хахасаhан байна, тиигээшье hаа эдэ зоной хэhэн ажалынь мүнхэ, сэгнэшэгүй, hургаhан шабинарынь   районойнгоо олон hалбарида урагшатай ажаллажа ябанад. Манай аймаг жэл бүри социальна-экономическа хүгжэлтынгээ талаар республика дотороо түрүү тоодо ябадаг. Эндэ минии теэбэйн хуби ехэ гэжэ би hананаб. Энэ багахан хүдэлмэри соогоо би  өөрынгөө теэбэй  Мункоева  Евдокия Алексеевнагай ажалай намтар тухай дурдахамни. Энэ ажалаа бүтээхэдээ, олон зоноор уулзажа, теэбэй тухайгаа  асуугааб, өөртэйншье  хөөрэлдөөб, газетэ, журнал, номуудые аймагай  номой сангуудта ошожо уншааб.

АЖАЛААР  ОЛДОhОН  ЖАРГАЛ

Минии теэбэй  Мункоева  Евдокия Алексеевна 1936 оной декабриин 18-да Ахын аймагай эгээ гое булан болохо Шарза hууринда  үнэр баян хони харадаг айлда түрөө. Шарзын зон хуурша, ембүүршэ гээд аха захашуул хэлэдэг. Нээрээшье, шарзынхид хонгёо гоё хоолойтой, урда сагтаа айл бүхэнэй ханада арhаар татагдаhан хуур үлгөөтэй байдаг байгаа гэдэг. Теэбэймни айлай ехэ  үхибүүн хадаа гэр бүлэдөө ходо хамhалдажа ябаа. Хара багаhаа   хони манаха ажалда жэлэй дүрбэн сагта ябаа. Ажал хэhэн хүн муудахагүй, хосорхогүй  – ама тоhодохо гэжэ буряад арадай сэсэн мэргэн үгэ бии. Дайнай урда түрэhэн, бага наhанhаа юумэнэй хатуу шэрүүе үзэhэн. 10 наhа хүрэжэ ябахадань,  хүгшэн эжынь нюдэндөө галтайхан зээ басагаа hургуулида ошожо hурыш даа гэжэ эльгээгээ. Сэнсэ, Шарза нютагаархинай   ажалша залуушуулай hургуули мүнөөнэй Саяан   hууринай  байрада байдаг байгаа. «Минии багшаар Петунаева Мария Матвеевна байhан юм. Ехэ бэрхэ багша, энэ хүндэ муугаар hураха аргагүй байгаа. hургуулидаа Мария Матвеевнада hуражал ябахадаа, багша болохоб гэжэ шиидэhэн байнаб», — гэжэ Евдокия Алексеевна теэбэймни  хөөрэбэ.

Евдокия Алексеена 1950-1957 онгуудта Орлигой дунда hургуулида hуралсалаа үргэлжэлүүлжэ, 10-дахи  класс дүүргээ. Теэбэйнь эрхимээр hурадаг басагаа Улаан-Υдэ хотодо, Буряадай гүрэнэй багшанарай дээдын  hургуулида hурахыень эльгээhэн байха юм. 1957 онhоо 1961 он болотор биологи, хими зааха багшын мэргэжэл шудалаа. Залуу мэргэжэлтэн түрэл нютагаа бусажа, аймагай эгээ түрүүшын hургуули болохо Орлигой дунда hургуулида амжалтатай хүдэлөө. Евдокия Алексеевна бүхы наhан соогоо ургажа ябаа улаан бургааhадта биологи  зааhан намтартай. Орлигой дунда hургуулида 30 жэлэй туршада, 1962 онhоо 1992 он болотор ажаллаа. 1992 онhоо 14 жэлэй туршада аймаг соо шэнэ нээрэhэн Саяанай дунда hургуулида хүдэлhэн байха юм. Саяанай дунда hургуулида ажаллажа байхадаа, наhанайнгаа амаралтада гараа. Наhанайнгаа амаралтада гараашье хадаа биологи, химиин багшын дуталдахада, Евдокия Алексеевна хүдэлжэ ябаа. Багшаараа hүүлэй жэлнүүдтэ хүдэлхэдөө Манзагай гэжэ hууринhаа, Саяанhаа  Орлиг тээшээ 2 километр холо байдаг газарhаа ябагаар үдэр бүри hургуулидаа ошодог байгаа. Хара багаhаа хони үдэрын үдэртэ адуулжа ябаhан хадаа нэгэтэшье зүрхэ алдааб гэжэ хэлээгүй, hая болотор ажаллаал даа. Саяандаа багшаар ажаллажа байхадаа, Манзагайдаа эжыдээ адуу малаа бариха ажалдань туhалдаг байгаа. Манзагайhаань үглөөгүүр hургуулидаа ерэхэ, хэшээлээ үнгэргөөд, гэртээ бусажа, гэрэйнгээ үдэрэй ажал  хээд,  hургуулидаа дахинаа ерэжэ hурагшадтайгаа үдэрэй хоёрдохи хубида  үнгэргэхэ  ажалаа  ябуулдаг байhан. Тиихэдээ минии теэбэй зоной үхибүүдэй түлөө оролдолго гаргажа, үдэртэ 4-6 километр гэшхэлдэг байhан болоно. Энэ тон зүрхэтэй, үхибүүдтээ, ажалдаа тон дуратай  хүнэй тэмдэг болоно гэжэ hананаб.

«Манай биологиин багша Евдокия Алексеевна ажалдаа тон оролдосотой хүн. Хэшээлээ ехэтэ hонирхолтойгоор үнгэргэдэг hэн. Ямар нэгэ ургамалнуудтай, амитадтай маанадаа танилсуулхадаа, али олон hонирхол татаха түүхэ, ушарнуудые хөөрэхэ, диафильм, слайд, картинануудые харуулха, хэшээлдээ удхаараа таараха хүгжэм шагнуулха, живопись хэлэжэ үгэхэ. Ехэ hайн эрдэм мэдэсэ үгэдэг багша. Аймагай эмшэлгын газарта ехэ олон нютагай басагад хүбүүд хүдэлдэг. Эмшэлгын талаар энэ организаци республика дотороо түрүүшүүлэй тоодо ябадаг. Энэ хадаа Евдокия Алексеевнагай хүсэн, оролдолго болоно», — гэжэ теэбэйн шаби С.Ш. Хахансакова хөөрэбэ. Нүгөө hурагшань, Сорогой hургуули-интернадай биологи, химиин багша Аюна Данзановна Аюшеева иигэжэ хөөрэбэ: «Евдокия Алексеевна намда биологи заагаа. hургуулида hуража ябахадаа, биологидо ехэ дуратай байгааб, Евдокия Алексеевна хэшээлээ тон hонирхолтой үнгэргэдэг, олон материалнуудые номhоо гадуур хэлэжэ, хөөрэжэ үгэдэг байгаа. Би эндэhээл өөртөө биологиин багша болохоб гэжэ шиидээб. Аймаг соо мүнөөдэр  бүгэдэ ажаллажа байгаа биологиин багшанар хадаа Евдокия Алексеевнагай шабинар. Мүнөөшье би биологиин багша болоhондоо голхорногүйб,  омогорхоноб. Багшадаа, Евдокия Алексеевнадаа ехэ баяраа мэдүүлнэб».  Нүгөө hурагшань Семенова Долгор Апполоновна баhа иигэжэ хэлэбэ: «Би арбаад  жэл ашагта малтамалнуудай фабрикада лаборантаар ажалланаб. Энэ ажалдаа амжалтатай ябахадаа, өөрынгөө багшанар Евдокия Алексеевна, Александра Шарлаевна, Софья Жаповна гурбандаа баяртай ябагшаб. Ямар бэрхэ эрдэм мэдэсэ үгэдэг багшанар гээшэб! Евдокия Алексеевна классhаа гадуур мэдэсэ ехэ үгэдэг, үхибүүдтэ дуратай, бага зониие хүндэлжэ зугаалдаг, үгэеэ hайнаар ойлгуулдаг байгаа. Нэгэтэшье уурлажа, хашхаржа, уруу дуруу ябахыень хараагүйб. Урагшаа hанаатай, сагаан сэдьхэлтэй хүн. Багшын ажал хүндэшье, хүндэтэйшье. Саяандаа ажаллахадаа, аяар холоhоо  үбэлэй хагсуу хүйтэндэ, хабарай хара hалхинда, хур саhан соогуур ябагаар ябажа байгаад, арад зоной үхибүүдые хүмүүжүүлээ, эрдэм мэдэсэ үгөө. Хэды дахин харгыда ажалдаа ошожо гү, али ажалhаань гэртээ бусажа ябахадань, машинада hуулган замаа үргэлжэлүүлхэдэш, хүхюутэй зугаагаа дэлгээд, хүрэhэн газартаа бууха. Мүнөө Евдокия Алексеевна хүл хүнгэн, үри үхибүүдтээ, ашанартаа хамhалдан, адуу малаа харалсажа, үдхэлсэжэ, сэсэн мэргэн зугаагаа дэлгэн, hургаалаа хэлэн,   Манзагайдаа ажаhууна».

Эхэнэр хүнэй омогорхол

Минии теэбэй бэрхэ хүн гэжэ hананаб. Юундэб гэхэдэ, үхибүүдээ тон зүбөөр хүмүүжүүлжэ шадаhан. Зоной үхибүүдтэ бүхы наhаяа зорюулаашье хадаа өөрынгөө хүүгэдтэ саг оложо, хүмүүжүүлжэ, зүб мүрөөр hургажа шадаха гээшэ эхэ хүнэй шадал, омогорхол болоно. Евдокия Алексеевна 3 үхибүүтэй: арбан нэгэн басаган, хоер хүбүүд. 9 аша зээтэй, 2 гушатай. Ехэ басаган Чимитцу Михайловна Гончикова эмшэн мэргэжэлтэй. Энэ мэргэжэлээ шэлэхэдээ, Чимитцу Михайловна эжыдээ баяртай ябана болохо, юундэб гэхэдэ, эмшэн болохын тула биологи, хими hайн мэдэхэ еhотой ха юм даа. Минии аба Санжа Михайлович тамирай багша, эрхимээр ажаллаhанайнгаа түлөө Буряад Республикын тамирай габьяата ажалшан, Буряад Республикын   габьяата тренер гэhэн нэрэ солотой. Чингис Михайлович абгай адуу малаа үдхэжэ, альгаар дүүрэн ажалтай ябадаг. Эжынгээ шэнги урихан, илдамхан зон юм минии аба, абгайнар.

Теэбэйн hургаhан шабинар сооhоо олониинь багша, илангаяа биологиин багшын, эмшэдэй мэргэжэл шэлэhэн байха юм. Багшанар сооhоо  хэд бэ гэхэдэ, Аюна Данзановна Аюшеева, Евдокия Зундуевна Дырженова гэхэ мэтэ, эмшэдэй дундаhаа Зоригма Ивановна Саханова, Людмила Нимаевна Мандагаева, Алина Владимировна Бакшаханова, Людмила Нимаевна Путункеева гэхэ мэтэ.

Аймагай урагшатай хүгжэжэ ябахада, хүн бүхэнэй оролдосотой ажалhаа дулдыдана. Минии теэбэй Евдокия Алексеевна бэрхээр хүдэлжэ ябаhан хүн. Оролдосотой, үни саг соо биологиин багшаар амжалтатай ажаллаhанайнгаа түлөө «Отличник народного просвещения СССР» гэhэн медаляар шагнагдаhан, олон тоото грамотануудтай. Даруу зантай, үлүү үгэ хэлэжэ ябадаггүй, сэсэн мэргэн минии теэбэй. Энэ хүнэй хүсөөр   үхибүүд hайн эрдэм мэдэсэтэй hургуулияа дүүргэжэ, дээдын элдэб hургуулитай боложо, түрэл нютагаа бусажа, бэрхэ мэргэжэлтэд болон, Ахынгаа социальна-экономическа hалбаринуудта амжалтатай хүдэлнэд.