Ногоон Дари Эхэдэ ошоhон замай тэмдэглэл

Нютаг оронойнгоо үзэсхэлэнтэ hайхан байгаалиие нюдэндөө хаража баясан, арюун сэбэр агаараарнь сээжэ дүүрэн амилжа, ямар гоё элшэ хүсэ, энерги абаба гээшэбибди. Энэ ажал Жаргалма Андреевна 3-дахи жэлдэ ябуулжа байна. Анхан түрүүн, 2 жэлэй саана  ехэ хүхэ автобусаар дүүрэн зон ошообди. Мүнөө жэл энэ hайн үдэртэ хурим болоод, хүн зон тиишээ ябашанхай. Тиигээшье hаа, «Истана» машинада багтахаар Ахын 13 хада буряадай тоогоор адли 13 хүн ошобо. Сэнсын уужам талада байдаг модоор hиилэhэн хун шубуутай хүшөөгэй хажууда урид ябаhан машинын зогсоходо, бидэ хуу машина сооhоо гарабабди. Хүхэ номин тэнгэридэ алтан наран игаажа, хүрьhэтэ зөөлэн дэлхэйhээ ая гангын анхилма үнэр хамар сорьен угтаба. Баяр лама аянай харгые арюулан сагаан сүүгэй дээжээр сэржэм үргэжэ, хангай дэлхэйгээ аргадан баясуулба. hүүлээрнь, байгаали дэлхэйе, газар нютагаа хайрлажа, шүтэжэ, гол, уhа, аршаан булагаа мүнөө болотор арюун сэбэрээр абажа ябаhан тухай урданай заншал түүхэ хөөрэбэ. Ногоон Дари Эхэдэ хүсэлөө шэбэнэхээр ерэhэн хүнүүд машинаhаа буужа, «Хүлэй обоо» гэhэн мүргэлдэ «Обоогой ехэнь тандаа, олзын ехэнь мандаа», — гэжэ хэлээд, үри хүүгэд, аха дүү, аба эжыгээ дурдажа, тэдэнэйнгээ тоогоор талада хэбтэhэн шулуунуудые суглуулан, обоодо нэмэжэ табиба. Дээшээ гараха харгынь ямар гоёор заhаатай гээшэб.

Эндэ ерэhэн хүн харгы дээрэхи шулуунуудые үри хүүгэд, аша, зээнэрни тэгшэ байг гэжэ заhажа табижа ябадаг юм байна.

«Эхын умай» — гэжэ агы-хадын нүхөөр шурган гаража, дээшээ Дари Эхэдээ ошодог. Энэ хадын нүхөөр гарахадаа эхэhээ дахин түрөөб гэжэ hанаад, хэhэн нүгэл, бузараа арилгажа хаяад гарадаг. Нүгэл хэhэн гү, али элдэбын муу юумэнhээ бузардаhан гэжэ hанаа болбол, эндэ ерээд, бэеэ арилгаад ошодог юм байна. Эндэhээ дээшээ үгсэхэдэ, муу зүйлые оруулдаггүй «Луу» хада хэбтэнэ. Иигээд Дари Эхын оршон байдаг байрада ерэнэ. Дээшээ харахада хадань дасанай орой шэнги, орой дээрэнь гүрөөhэн адли хада байна. Ногоон Дари Эхэ олон гэшхүүрээр дамжан буугаад, агыда ороhон хүлыень мүр агын баруун хаяада байна. Агын аманда зогсоод, баян hайхан нютаг, уhаяа альган дээрэ мэтээр харахада – ямар hайхан баян дайда, арюун тунгалаг аршаан булагай, уhа голой, уула тайгын эзэн болгожо маниие түрүүлээб, гэжэ нээрээшье, бурханда баярламаар.

Энэл hайхан газар уhанай эзэн бидэбди гэжэ hанахадаа, аргагүй сэдьхэл уяржа, нюдэнhөө нулимса адхармаар…

Хүн бүхэн хүсэлөө шэбэнэжэ шэбшээд, абдар соо тэрэ зүйлөө хэжэ үлөөдэг. Урид хэгдэhэн юумэнүүдэй абдараар дүүрэхэдэ, тэдэнээ үхэригэй үншэн үхибүүдые хараха газарта үгэдэг юм байна. Тэрэ нааданхайнуудаар наадажа, дэбтэр дээрэ бэшэжэ, тэрэ хубсаhые үмдэжэ байхадаа, үхибүүд юу hананаб. Эхэ эсэгыень үгөөгүй жаргал дутуу сэдьхэлдэнь уhанай гансахан дуhал шэнгишье хуби оруулhан хүнүүдтэ ямар ехээр баярлажа, hайхан сэдьхэлээ эльгээнэб.

Хүсэлнай энэ балшар үхибүүдэй сэдьхэлээр арюулагдан байхадань ямараар баярлахаар бэ. Эндэ үхэригэй ажалшаниие ерүүлжэ, абдар соо хэгдэhэн зүйлнүүдые үгөөд эльгээдэг юм байна. Гэртэhээ, ажалhаа гарангүй hуудаг хүнүүдтэ эндэ ерэжэ ябагаар дээшээ үгсэжэ, нүхэн соогуур шургажа, сэбэр агаараар амилжа, сэдьхэлээ hэргээжэ, хүсэлөө, хэрэгээ бүтээжэ, хүл гараа тэниилгэжэ ябахада ямар hайн бэ даа. Саашаа нэгэ модо ябажа, үхэригэй нюдэнэй аршаанда ошожо мэлмээгээ (нюдөө) арюулаабди.

Ногоон Дари Эхын ойро оршондо хаягдаhан бог нобшо нэгэшье харагданагүй.

үргэл, мүргэлэй арюун газарта бог нобшоёо үлөөжэ, дэлхэй, газар нютагаа бузарлажа хаяхада муу, хаягдалаа гэдэргэнь абаашажа, бог хаядаг газарта хаяха ёhотойбди.

«Бэе сэдьхэлээ арюулнаб гэжэ ерээд, дэлхэйгээ бузарлаад бусаа болбол, харгы замнай юундэ нээлтэй байхаб даа, дүүрэн юумэтэй мүнhөө даагаад ерэнэ ха юм та, гэдэргээ ошоходоо хооhон мүнhөө юундэ даахагүйб даа, абаад ошохо хэрэгтэй», — гэжэ Баяр лама хэлэнэ. Хаяжа үлөөhэн хаягдалынь тоогоор бурхан хараажа байхал даа.

Маанадые байгаалиин hайханда, сэбэр агаарта дахуулжа гараhан Жаргалма Андреевна Ошоровагай ажалынь урагшатай, ажабайдалынь улам дээшээ дэбжэжэ байг.

Нютаг ороноо

Нюдэнэй сүсэгэй мэтээр хайрлажа,

Наhанайнгаа тоогоор

Буян хэжэ ябая!

Бурхан шүтээндээ hүзэглэжэ,

Бууса hуурияа hэргээжэ,

Гал гуламтаяа бадараан

Зүб hанаатай ябая!

 Дахин hүүлдэ Дари Эхэдээ ошохобди!

 Ум  дари дудари дүри суухаа