Хүн бүхэнэй хуби заяан - нютагайнгаа, оронойнгоо ирагдашагүй түүхын хуудаhан

Элбэг Манзаровай «Хүнэй наhан» гэhэн наhанай шатануудай тайлбари танай анхаралда.

Гарахаhаань жэл хүрэтэрөө

нялха наhан

Шад-пяад дуулдаа,

Шашхаhан хоолой шангараа.

Гарааб гэжэ ойлгуулаа,

Гоёхоноор пүсхэйн унтаа.

Эжынь абаад энхэрээ,

Эндэhээл эхилжэ эрмэлзээ.

Жэл болотороо жэгнэгдээ,

Жэргэхэ нялха жэгүүрлэгдээ.

*   *   *

Хоёрhоо гурба хүрэтэрөө

балшар наhан

Ухаатай болоо, урматай,

Ухаансар, хүхюун, энеэдэтэй.

Табихаяа болёо дороо,

Табжаганаса аманда ороо.

Таабай теэбиидээ hахюултай,

Таамаг нэгэ заншалтай.

Балшар наhан наадатай,

Бариха, үзэхэ hанаатай.

*   *   *

Дүрбэнhөө долоо хүрэтэрөө

бага наhан

Дэлхэйн орёо үзэгдэлые 

Дэмүүхэнээр өөртөө шэнжэлээ.

Бүхы юумэ обёорhоноо

Барижа гартаа үзөө.

«А» үзэгhөө эхилжэ,

Абьяасаа үхибүүн харуулаа.

«Юундэ?» гэhэн асуудалаараа,

Юрэдөө, хүниие зобоогоо.

*   *   *

Найманhаа арбан зургаа хүрэтэрөө

эдир наhан

Ехэ болохоёо оролдохо

Ехэл hонин наhан даа.

Аляархаха, шууяха, дуулаха -

Алинииншье биил даа үхибүүдтэ.

Һураhан далай — hураагүй балай,

Һүүлдэ гаража ерэдэг, ухамай.

Һанагдаха хаа-яа ухаандаш, гайхалтай,

Һайхан эдир наhан манай.

Арбан долоонhоо гуша хүрэтэрөө

залуу наhан

Залуу наhан, замай эхин наhан,

Золгохо, ушарха, зүрхэ сэдьхэлэй наhан.

Залхуу, замбуурхаха огто дурагүй наhан,

Замаа хараха хүнэй түгэс наhан.

Аялха бариха, наартай жаргалай наhан.

Наадан бэшэ, бэеэ мэдэhэн наhан.

Yндэhэ табиха, үри үхибүүдээ таалаха,

Yндэр тушаалтай залуу наhан гэхэ.

*   *   *

Гушан нэгэнhээ дүшэн таба хүрэтэрөө

эдеэшэг наhан

Гал  гуламтаяа hэргээхэ,

Газаа досоодохиёо зохёохо,

Гэр байраяа hэльбэхэ,

Гаргаша, гарзаяа ойлгохо,

Эдеэшэг наhандаа эбдүүсэхэ,

Эршэ хүсэтэй эрмэлзэхэ,

Эбтэй нүхэдөөр нүхэсэхэ,

Эдеэшэг наhандаа эблүүлхэ.

*   *   *

Дүшэн зургаанhаа жаран таба хүрэтэр ахамад наhан

Ахамад наhан альгаар дүүрэн -

Аша, зээнэр, хүсэлдэhэн наhан.

Дутуу дундаяа дүүргэхэ наhан,

Дундаршагүй баяжаhан сэбэр наhан.

Нүгэл шэбэлээ тайлаха наhан,

Нүхэсэл гээшэеэ мартахагүй  наhан.

Нөөсэлгэ байбалнь,  нөөсэлхэ наhан,

Носоргоно, ноохойhоонь hалаха наhан.

*   *   *

Жаран зургаанhаа далан таба

 хүрэтэрөө хүгшэрхэ наhан

Хүн зондоо хүндэтэй

Хүгшэрхэ, хүлшэхэ наhан.  

Yльгэр, онтохо түүрээхэ

Yзэhэн, хараhан наhан.

Галаа худхалан hууха

Гэмэргэн, гутар наhан.

Наhанайнгаа нүхэртэй хүгшэрбэл,

Наартай жаргаха наhан.

*   *   *

Далан табанhаа дээшээ үтэлхэ наhан

Yтэлөөшье hаа, хэдышье

үтэлөөб гэхэгүй наhан.

Орьёл эгсэ дабаанай

Оройень хараhан наhан.

Эрхи маанияа татаха

Эгээл сүлөө наhан.

Бурханай үгэhэн наhые

Буянтайгаар үнгэргэхэ наhан.

*   *   *

75 наhанhаа дээшэ үтэлхэ наhан гээд Элбэг Манзаров бэшэнэ. 80 наhан – нахидгүйхэн эгсэ, намарай набшаhандал хэбэрхэгхэн.  90  наhан — ехэ буян. 100 наhан – хүн бүхэндэ хүртэшэгүй холын гэрэл-туяа-зула.

Бурхан хүниие бии болгоходоо, нэн түрүүн, ехэ ута наhа үгэhэн байгаа, хүн зон ута наhатай байhан дээрэhээ дэлхэй дээрэ үдөө, олошороо, газар дэлхэйн эзэн болоо, Бурханаа мартаа, үлүүсэ хэмтэг хомхой болоо, Бурханай hанаанда таарамжагүй  ябадалнуудые хэжэ эхилхэдэнь, Бурхан газар дэлхэй дээрэ 40 үдэр, 40 hүни хур бороо оруулжа, газар дэлхэйе уhаар хушаа. Гансал Ной нэрэтэй хүн Бурханда үнэн сэхэ байhандаа абарагдаа. Юртэмсэ дээрэ Бурхан нэгэл юм. Ехэ үерэй hүүлдэ Бурхан хүн түрэлтэндэ 120 наhа наhалхыень олгоо, тэрэнэй hүүлдэ 70-80 наhа наhалха болгоо, Бурханай үгэhэн 70-80 наhые буянтайгаар ажаhууха гээшэ Жаргал. Энээн дээрэhээ Бурханhаа заяагдаhан наhаяа аргагүй наринаар үнгэргэхэ гэжэ хүн бүхэн хэды оролдожо, хэды бэеэ нарилжа ябаашье hаа, сагай эрхэ байдалда, ажамидаралдамнай хүлеэгдээгүй гэнтын шалтагаан, дайн дажар, үбшэ зоболон боложо, энэ дэлхэйтэеэ хахасана гээшэ. Хүн түрэл хэр угhаа хойшо газар уhаяа буляалдажа, үдэр бүри шахуу дай хэжэ байна ха юм. Газар уhан, газар дорохи баялигууд бүхы дайн байлдаануудай эхин…  Дайн… Энэ богонихон үгэ соо хэды ехэ зоболон, хашалан багтанаб, хэды мянгаад зон ами наhантаяа хахасааб, хэды олон зон мунтина  тулинаб.

Бурханай үршөөhэн наhые дүүрэн эдлэжэ, үри үхибүүдтээ үргүүлжэ, хамаг үйлэ хэрэгээ сэбэр hэшхэлээр дурсан ябаха гээшэ ёhотой зол жаргал мүн. Жаргал гээшэ хүндэ гэнтэ хүрэжэ ерэдэггүй, амар амгалан жаргалые олохын тулада хүн тэмсэхэ, туйлаха, илаха зэргэтэй.

Урдахи зуун жэлэй эхиндэ алтан Мундаргануудай дунда, хатуу шэрүүн сагуудта малай хохир дээрэ түрэжэ, үнеэнэй үүгэнээн, хониной маараан соо үдэhэн манай аба эжынэр ехэл хүндэ сагта ажаhуугаа, дэлхэйн түрүүшын дайн, Октябриин хубисхалай жэлнүүд, граждан дайн, ангиин хатуу шэрүүн тэмсэл, хамалган хашалганай үе саг, Агууехэ дайн, дайнай hүүлдэхи жэлнүүд, арадай ажахые hэргээн бодхоохо үе саг, жаран жэлэй жаргал, тэрэнэй эсэс, шэнэдхэн хубилалгын үе саг — эдэ бүхы ажабайдалай хубилалтануудые бэе дээрээ туршаhан, тэсэжэ, тэмсэжэ, туйлажа гараhан нютагаймнай зоной алдар нэрэнь арюун зүрхэндэмнай энхэ hайхан.

Алексей Бадаевай «Эхэ, эсэгэ, нютагаархин» гэhэн шүлэгhөө хэhэг танай анхаралда.

Түбэгтэй үе сагта түрэжэ,

Амидарха байhаниинь жэгтэй.

Тохишотороо хүдэлөөд, баарhадшни,

үритэй үшөө үлэдэг бэлэй.

Аймшагтай хүндэ ажалтай,

Наhан соогоо амараагүй,

Ажалайнгаа үри дүн эдлээгүй,

Удхыень бүри хараагүй.

Адууhа малаа харууhалжа,

арбай таряагаа ургуулжа,

Айдархан хүбүүд басагадаа

өөhэдтөөл адляар hургаhан

Аба эжынэрнай алтанхан

Дэлхэйдэ мүнхэ байха,

Арюун зүрхэндэмнай алдар

нэрэнь энхэ hайхан.

Совет гүрэн 74 жэл соо байгаа. Гурбан үетэн хүмүүжээ, хүл дээрээ гараа, харин мүнөөнэй залуушуул иимэ гоё, hайхан үе саг бүхыдөө, хододоо байhан шэнги hанажа боломоор ха гэжэ. «Шэнэ Са-яан» газетын дэргэдэ эхилэн бэшэгшэ үхибүүнэй «Хүгшэн эжы» гэhэн зохёолые танай анхаралда.

«Хорёод оной үеэр түрэhэн нүхэд — үмсын ажалай зоной үри хүүгэд мүн. Тэрэ сагта Ахада үхэр мал, хонид адуунуудые үдхэжэ харууhалхаhаа ондоо ажал үгы байгаа. Тиимэhээ тэдэнэй үхибүүд энэ ажалдаа даданги, наhанайнь ажал болодог байгаа. Хүгшэн эжымни эгээл энэ үедэ түрэhэн, хори наhатай ябахадань, Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн эхилээ. Ханил нүхэрынь  сэрэгтэ   татагдаhан   аад,   удааншье болонгүй дайн байлдаанай газарта баатарай үхэлөөр унаhан тухай мэдээсэл абаhанаа хөөрэгшэ hэн.

Мүнөө hанахадамни, хүгшэн эжы бэрхэл хүн байгаа ха. Дайнай үеын ба hүүлэйшье жэлнүүдтэ эрэшүүлэй ажалые эхэнэрнүүдэй хэдэг байhые хөөрэхэдэнь үнэншэдэггүй hэм. Ашаа тээбэриеэ үбэл шаргатай морёор, зунай үедэ эмээл морёор зөөдэгөө хэлэдэг бэлэй.

Ажалдаа амжалтатай ябаhанай түлөө 1961 ондо ВДНХ-гай путёвкоор шагнагдаа. Москва хотые ошожо хараа hэн. Хүгшэн эжы мүнхэ нойроор нойрсоошье hаа, сэдьхэл зүрхэндэм мүнхэ үлөө. «Аглаг үндэр Аха». – Улаан-Удэ. Буряадай номой хэблэл, 1991. Эдир бэшэгшын энэ зохёол бэшэhээрнь аяар хорин хоёр жэл үнгэрөө… Хорин хоёр жэлэй урда тээ энэ бэшэгшэ үхибүүн «хүгшэн эжынгээ хөөрэхэдэнь үнэншэдэггүй hэм»  гээд бэшэнэ. Тиимэhээ манай үетэн — дайнай үеын үхибүүд 70-80 наhанайнгаа дабаан дээрэ ябаhан зон, мүнөө үеын үхибүүдтэ дэлгэрэнгыгээр «Аха» газетынгээ хуудаhанда ямар үе сагта манай үбгэ эсэгэнэр, эжы абанар, эгэшэ аханар ажаhуужа, ажал хэжэ, үри хүүгэдээ үргэжэ, hургажа байhан байгааб гэhэн статья бэшэжэ байбалнай, хожомоо удхатай, туhатай байха байгаа аа гү даа гэжэ hанаха хүм…   

Буряад Республикымнай үндэр наhатай зоной тоо 1500-аад, тэдэнэй 90-95-100 наhатай зон 700 гэhэн тоо баримта газетэдэ уншаа hэм.

Бурханай заяаhан тооложо табиhан наhан, төөлэжэ табиhан бэе ажабайдалай, элдэб хугасаа соо зобохо, тулиха, үлдэхэ, даараха, уйдаха, баярлаха ушарнуудтай дайралдажа, үри хүүгэдээ үргэжэ, үхэр малаа үдхэжэ, хамтынгаа баялигые арьбадхажа, нютагайнгаа, Буряад Республикынгаа, Эхэ оронойногоо хүгжэлтэдэ нилээн ехэ хубитаяа оруулhан, 1870 онhоо 1900 он болотор түрэhэн, түрэл колхоздоо бүхы наhаараа хүдэлhэн зониие архивай дансануудhаа буулгажа бэшэhэнээ танай анхаралда:

Аюшеев Шарлай Дондокович – 1875 ондо түрэhэн. Актинов Лопсон — 1880 он,  Арабжаев Сырен – 1890 он, Арабжаев Дандар — 1886 он, Актинова Сипил — 1883 он, Арабжаев Сурен Самбялович — 1871 он. Базарова Нуржима Малановна — 1877 он, Аюшеев Шарлай Убашеевич (1885-1974), Жужаев Далха Цыбикович (1884-1967), Жужаева Жодбо Базаровна — 1886 он. Жужаева Дулгар Бадмаевна — 1899 он. Жужаева Мада Дамбиевна, Жубаева Убөө Дамбиевна, Жужаев Галсан Бадмаевич — 1891. Аюшеева Дулма Биликтуевна — 1881 он. Имеев Убаша — 1880 он. Замбалов Зодбо — 1899 он.  Замбалова Ханда Зурбаевна — 1880 он. Замбалова Дулма — 1895 он. Замбалова Сыбык — 1900 он. Мунконов Сырен-Жаб Арданович (1883-1962). Унжуева Дышен Сосоровна — 1888 он. Мунконов Дымбрен Арданович (1893-1980). Мунконов Дагба Арданович (1883-1952). Дармахеев Дандамай Жапович — 1846 он. Дамшаева Дари Дондоковна — 1884 он. Унжуева Солжид Самбуевна 1892 он. Унжуев Туулай Гармаевич — 1879 он. Хумаева Дулма — 1881 он. Гармаева (Хумаева) Соном Биликтуевна (1874-1942). Осохеев Сэрэн-Жаб Ошорович — 1890 он. Осохеева Жанчип Сыреновна — 1900 он. Иванов Галсан Жалсаранович — 1871 он. Хумаев Лопсон — 1887 он. Хумаев Жалсан 1868 он. Дмитриев Буда — 1899 он. Дмитриев Намжил — 1877 он. Замбалова Ханда — 1880 он. Замбалова Дышен — 1897 он. Балданов Бизья — 1894 он. Иванов Жанчип Аюшеевич (1896-1958). Осохеев Даша — 1895 он. Осохеева Дыжид — 1900 он. Осохеев Лопсон Гармаевич, Осохеев Дарма Гармаевич — 1892 он. Осохеев Юрий Гармаевич — 1898. Балданов Дондок — 1886 он. Цыбденов Ринчин — 1898 он. Иванов Галсан — 1871 он.  Халзаханов Сами — 1883 он. Бартаева Долгор — 1881 он. Жужаева Долгор — 1894 он. Жужаева Жодбо — 1886 он. Самбялова Дышен — 1870 он. Хобракова Нордоб, Унжуева Салжид — 1896 он. Унжуева Дулма — 1896 он. Бамбалаева Хорлу — 1886 он. Бадмаева Долгор — 1884 он. Замбалов Сада — 1894 он. Унжуев Согшон — 1885 он.

Бурханай үгэhэн 70-80-90-100 наhые дүүрэн эдлэhэн нютагаймнай зон: Анчикова Мыдегма Базаровна (1904-1982). Бамбалаева (Самбаева) Сурум Сыреновна (1915-1991). Бамбалаева Сэбэг Дубжировна (1911-1998). Бамбагаева Сэбэг Хамаевна (1928-2010). Бамбалаев Доржо Дубжирович (1928-2010). Габанова Долгор Сыреновна (1913-1993). Галсанова Долгор Галсановна (1927-1999). Гармаева Должид Данзановна (1923-2008). Гармаева Сурнэ Самбуевна (1906-1986).  Гармаева Сипил Шарлаевна (1915-1999). Гармаева Даря Данзановна (1928-1998). Гармаева (Хумаева) Соном Биликтуевна (1880-1952). Гармаева Дулма Самбуевна (1916-1991). Ендонова Должид Сыреновна (1916-2002). Жигжитова Хорлу Дамбаевна (1924-2009). Жужаев Далха Цыбикович (1884-1967). Жубаева Хорлу Шоёновна (1929-2009). Иванова Даря Сыреновна (1922-1996). Иванова Даря Дашеевна (1911-1993). Иванова Дулма Дашеевна (1928-2002). Иванова Дулма Дашеевна (1924-2003). Иванова Анна Сындеевна (1931-2005). Мажаев Николай Тангутович (1930-1999). Мунконов Нима Содномович (1929-2000). Мунконова Екатерина Сыреновна (1924-2004). Мунконова Дулма Лопсоновна (1918-2006). Мунконова Ханда Содномовна (1931-2002). Мунконов Дагба Арданович (1880-1954). Мунконов Сырен-Жаб Арданович (1883-1962). Мунконова Должид Сосоровна (1897-1971). Мунконова Сырен Сындеевна (1928-2001). Мунконова Дулма Сындеевна (1923-2001). Осохеева Хорлу Шойсороновна (1918-2001). Осохеев Нима Цыденжапович (1928-1997). Сыренова Бомбой Дашеевна (1930-2001). Сыренова Дарья Сыденовна (1917-1991). Убашеева Бадма Жалсараевна (1913-1998). Унжуева Долгор Дылгыровна (1920-2007). Унжуева Дулма Тулаевна (1913-1987). Унжуева Дышен Сосоровна (1888-1970). Урбаев Владимир Дылгырович (1935-2005). Хумаева Сэбэнжэ Дугаровна (1911-1984). Цыбикова Дарья Шарлаевна (1909-1992). Цыбденов Лопсон-Доржо Дамдин-Цыренович (1931-2005). Цыбденов Жамьян Ринчинович (1929- 2006). Цыбденова Цыбык Дугаровна (1932-2012). Шобоева Ханда Жалсановна (1908-2006). Базарова Ринчин Морхоевна (1907-1999). Дамшаева Даря Дондоковна (1884-1974). Дорохинова Хорлу Раднаевна (1903-1998). Иванов Даша Будаевич (1888-1980). Машаев Ламажаб Шарлаевич (1915-2007). Мунконова Сэндэбэ Жаповна (1911-2009). Патархеева (Цыбденова) Дышен Пилдаевна (1908-1995).  Мунконова Дулма Сосоровна (1900-2008) — Буряад Республикын, Аха нютагай хүндэтэ эрхэтэн, гүрэнэй дээдын шагнал — Ленинэй орденоор шагнагдаhан, ажалай ветеран, Аха нютагта эгээл үндэр наhа наhалhан суутай юм.

Эдэ хүндэтэ аха захашуул-най үри үхибүүдтээ, аша гушанартаа, айл зондоо хүндэтэйгээр hанагдадаг. сэдьхэл зүрхэндэмнай хододоо мүнхэл.

Бурханай үгэhэн 70-80-90-100 наhатай амар мэндэ зоноо дурдая.

Арабжаева Зоя Шойсороновна 1929 ондо түрэhэн. Буряадайнгаа ниислэл хото Улаан-үдэдэ үхибүүдэйнгээ, аша гушанарайнгаа арюухан дүхэриг соо ан-бун ажаhууна.

Сыренова Сыпил Жалсараевна 1923 ондо түрэhэн. Орлик тосхондо Коля хүбүүнтэйгээ ажаhууна.

Осохеева Ханда-Жап Сындеевна 1920 ондо түрэhэн. Орлик тосхондо зээ хүбүүн Сергейндээ ута наhа наhалжа ажаhууна.

Ошорова Сэдэн-Бальжир Дашеевна 1920 ондо түрэhэн. Балагта hууринда Баяр хүрьгэнэйдээ хүгшэрхэ гурбан зөөлэниие эдлэжэ ажаhууна.

Гармаева Сипил Сандыковна 1927 ондо түрэhэн. Балагта нютагтаа үхибүүдэйнгээ дулаахан дүхэриг соо хүгшэрхэ гурбан зөөлэниие эдлэжэ ажаhууна.

Будаева Долгор Базаровна 1928 ондо түрэhэн. Орлик тосхондо ажаhууна.

Хумаева Сыпил Бандыновна 1932 ондо түрэhэн. Аша зээнэртээ Улаан-үдэ хотодо арюун сэбэр байрада ажаhууна.

Цыбденова Даря Сосоровна 1908 ондо түрэhэн. Орлик тосхондо аша зээнэртэйгээ ажаhууна. Аха нютагайнгаа эгээл  үндэр наhатай, нютагтаа хүндэтэй эгэшэмнай, ажалай ветеран, Ахын аймагай хүндэтэ эрхэтэн. Ажалша бүхэриг нютагаймнай зон ута наhа наhалжа, аша, гуша, зээнэрэйнгээ дунда ажаhуухань — жаргалай ехэ жаргал.

Гармаева Марта Данзановна     1937 ондо түрэhэн. Улаан-үдэ хотодо үри хүүгэдээрээ, аша зээнэдээрээ амар амгалан ажаhууна.

Дайнай үеын үхибүүд

Иванов Иосиф Жанчипович, Мунконов Борис Сэрэн-Жапович, Мунконов Сергей Содномович, Иванова (Бадмаева) Мария Сандановна, Бадмаева Ольга Бадмахандаевна, Габанова Ольга Согшоновна, Сандаков Ким Халзанович, Унжуева Татьяна Сандыковна, Самбялова Нина Ошоровна, Галсанова Валентина Жаповна, Сыренов Сергей Содномович, Сыренова Валентина Лопсоновна, Осохеев Петр Сыденжапович, Осохеева Татьяна Тогошеевна, Сандакова Екатерина Сыреновна, Иванов Иннокентий Дармаевич, Ошорова Мария Дашеевна, Мунконов Валерий Лопсонович, Базарова Нордоб Сосоровна, Габанова Галина Бадмаевна, Балданова Валентина  Бадмахандаевна, Унжуева Светлана Сырен-Доржиевна, Балданов Антон Бандынович болоно.

Дайнай үеын үхибүүд борьбоёо үндыхэhээнь, эхэ эсэгэеэ, эгэшэ ахаяа дахажа, газаахи гэртэхиеэ хэлсэжэ, ажал хэжэ, туhада ороо. Эдир хүбүүд басагад советскэ патриотическэ хүмүүжүүлгын нүлөө доро үдэр hүни илгаагүй, бага ехэгүй ажаллажа, амжалтануудые туйладаг байгаа. Дайнай hүүлдэхи жэлнүүдhээ 1960 он болотор хүндэ хүшэр саг байhан юм, Адуу мал колхоздо хараха, ажаллаха зон дуталдаха дээрэhээ колхозой хүтэлбэрилэгшэд үхибүүдые hургуулиhаань болюулжа, мал ажалда хүдэлгэдэг байhан. Эдэ үхибүүдэй ехэнхиинь hургуулида 2-3 класс хүрэтэр hураад лэ, колхозой «бүдүүн» ажалшан боложо, ажалайнгаа намтар 8-10 наhатайhаань эхилжэ, 40-45 жэлэй хугасаа соо колхозой ажалда амжалтатайгаар ажаллажа, хүндэтэ амаралтада гараhан зон. Эдэнэй колхоздо хүдэлhэн 10 гаран жэлыень пенсидэ гарахадань хүдэлhэн хугасаа соонь (стаждань) орохогүйнь харамтай. 18 наhанhаань хүнэй хүдэлhэн  (трудовой)  стаж     тоо- логдоно ха юм, теэд яахабши, гүрэнhөөнь үгтэhэн багахан пенсиеэ али болохоор хүргэжэ, хүртээжэ, амар амгалан ажаhуунабди адуу малаа ажаллаад, аша гушанарайнгаа арюухан дүхэриг соо. Иимэ гоё hайхан үе сагта hууhандаа жаргалтайбди: тоонто нютагтай, үри үхибүүдтэй, аша гушанартай, аха дүүнэдтэй, анда нүхэдтэй — хүндэ ондоо юун хэрэгтэйб даа. Бурханай үршөөhэн хайра булта бии, дэлхэйдэ үгтэhэн энэ наhаяа буянтайгаар лэ ажаhуухаhаа ондоо Жаргал хаана байхаб даа…

(Yргэлжэлынь хожом гараха).