Агууехэ Илалтын 70 жэлэй ой

Жэл хоногууд жэгдэхэн үнгэржэ, жэгтэй hайхан жаргалта байдалые угтаабди гэжэ байтарнай, түмэр луу жэл үнгэржэ, түмэр могой жэл орожо ерээ бэлэй. Энэ жэлэй зуниинь ган гасуур боложо, үбhэ ногоон урда жэлэйхиhээ муу, хатуушаг абари байдал харуулаа бэлэй.

1941 оной июниин 22-то, Агууехэ Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайн эхилжэ, Совет гүрэнэй амгалан байдалдань, ажал хүдэлмэридэнь аргагүй ехэ тодхор ушаруулаа бэлэй.

Германи 1939 ондо баталhaн хэлсээгээ эбдэжэ, Совет гүрэндэ булимтаран добтолжо ороод, ойрын саг соо ородой гүрэниие бута сохёод, арад зонииень үгы хэхыень хээд, үлэhэн зонииень хүндэ хүшэр ажал хүүлэжэ, дарлаха зорилго табиhан байгаа.

Манай гүрэнэй урда хүн түрэлтэндэ үзэгдөөгүй ехэ зорилго табигдаа бэлэй. Добтолhон дайсадые бута сохижо, арад зоноо тамын зоболонhоо абаржа, амгалан байдалаа, Эсэгэ ороноо хамгаалха саг ерээ hэн.

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн дүрбэн жэл арай хүрэхэгүй сагай хугасаа соо үргэлжэлжэ, СССР гүрэн соо байhан арад зон нэгэ бүлэ болон ажаhуужа, олон тоото үндэhэ яhанай зон баатарлиг зориг гаргажа, нэгэн hаналтай эбтэй эетэй байжа, энэ дайнда илажа гараhаниинь алтан Дэлхэй дээрэ алдар суугаараа, энхэ амгалан байдал асарагдаа, түмэн арад тамын аюулhаа абарагдаа бэлэй. Орон түрэеэ хамгаалхада олоной хүсэн хэрэгтэй hэн. Түрэhэн нютагаа аршалха — түмэн арадай хэрэг hэн. Аха нютагаймнай хүбүүд амбай шамбай бэетэйнүүд hэн, шангахан албанда мордожо, шадал хүсэеэ харуулаа бэлэй. Дүрбэн жэлэй дүлэн соогуур дариин утаанай харгы соогуур, дайшалхы замаар дабшажа, даража дайсанаа оролсоо hэн.

Энэ ехэ Илалтамнай агууехэ эмхидхэлэй шадабариин, шэн зоригой хэрэг байгаа.

1941 оной июлиин 3-да Сталин радиогоор үгэ хэлэжэ, арад зондоо хандаа бэлэй: "Дайсан хүсэтэй, харатай, гүрэмнай аюулай үүдэндэ байна. Гүрэнэймнай саашадаа амгалан тайбан байхань арад зоной хүсэ шадалhаа дулдыдаха". Тиимэ хадань бүхы хүсэеэ илалтада зорюулха гэhэн соносхол, уряал гараа бэлэй. «Манай хэрэг үнэн сэхэ, дайсан бута сохигдохо» гэhэн уряаень арад зон тон зүбөөр ойлгожо абаа hэн.

Энэ уряалай үндэhөөр 17 наhанhаа 50 наhа хүрэтэр бүhэтэй зониие сэрэгэй албанда татаа бэлэй. Манай нютагай бүhэтэйшүүл булта шахуу Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнда хабаадаhан, тэдэ зоноо оршолонто бүмбэрсэг дэлхэй дээрэ ажаhуужа ябаа сагтаа нэрэ түрыень дурдажа мартахагүй, нангин уялгамнай байха. Аха нютагаймнай 430 бүдүүн шамбай бэетэй хүбүүднай энэ ехэ дайнда мордожо, Илалта шэрээлсэhэн юм. Хайрата 231 хүбүүднай хорото дайсантай тэмсэжэ, барууншье, зүүншье дайнай газарнуудта унаад, нютагаа бусаагүй. Зоноймнай гашуудал мүнөөшье болотор сүхэрөөгүй. Гэбэшье, олон сэрэгшэднай амиды мэндэ нютагаа бусаа hэн.

Аха нютагаймнай хүбүүд — сэрэгшэд энэ ехэ дайнда бүхы фронтнуудта хабаадаhан. Жэшээлэн дурдаа болбол, түрэл оронойнгоо ниислэл хото Москва хамгаалгада младший лейтенант Петр Сыденович Урбаев, Шойжин Жап Хайдакович Мандагаев, Гомбожап Хандыев, Жамсо Унжуев, Дубжир Жамбалов, Лопсон Манханов хабаадалсаhан байнад.

Сталинград хото хамгаалхада хабаадаhан хүбүүд Пурбо Захаров, Содном Налханов, Бальжир Соётов, Бато Васильев, Аюша Патархеев, Сокто Тапхаров, Шагжа Гармаев, Владимир Степанов, Дугар Гармаев, Сыбык Патархеев, Идам Жалсанов ба бусад.

Ленинградска ба Волховско фронтдо ябалсажа, эгээл ехэ городуудай нэгэн Ленинград хотые хамгаалсаhан сэрэгшэд гэбэл Даша Дашеевич Ошоров, Габа Аюрович Гергенов, Жугдыр Хайдакович Мандагаев, Дамба Сыренович Осохеев ба бусад олон болоно.

Дайнай томо тулалдаануудай нэгэн Курск ба Орёл городуудые сүлөөлгэдэ эрэлхэг зоригтойгоор Дамдин Бамбагаев, Алексей Мункуев, Сыбык Патархеев, Андрей Махутов, Содном Хуриганов, Тубан Галсанов хабаадаhан байнад.

Мүн нютагаймнай олон хүбүүд зүүн Европын гүрэнүүдые хамгаалалсахадаа, ами наhаяа үгэhэн байнад. Венгри гүрэниие хамгаалалсахада Нанзыт Гушеев, Нима Захаров, Николай ба Нима Сандаковууд ами наhаяа алдаhан байна. Чехословакида – Дондок Жужаев, Польшодо – Содном Ошоров баатарлигаар унаhан байнад.

Дайнай hүүлшын Берлин тээшэ болоhон шанга тулалдаануудта Алексей Мункуев, Сандак Самбялов, Даша Патархеев, Шираб Дондоков, Сандак Гомбоев хабаадаhан байнад.

Совет арадай фашис Германитай дайгаа дуудахада, империалис Японитой дайн эхилhэн байгаа, теэд манай орон энэ дайе хэдыхэн үдэр соо бута бала сохиhон юм. Нютагаймнай тон олон хүбүүд Соном Гомбоевич Дугаров, Аюша Пунцыкович Налханов, Буда Жанчипович Унжуев, Нима Хайдакович Мандагаев, Доржо Цыреторович Наханцаков, Лопсон Ендонович Огзонов, Жамсо Лопсонович Актинов ба бусад олон хүбүүд энэ дай даралсаhан байна.

Хэдэн олон нютагаймнай эрхим сэрэгшэд гүрэнэйнгөө дээдэ зэргын олон орден, медальнуудаар шагнагдаа бэлэй.

Теэд хэдэн сэрэгшэднай нютагаа бусажа ерээд, аймагайнгаа hалбаринуудай ажалда ябаад, элдэбын болзор соо наhа дүүрээ.

Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай жэлнүүд соо эсэхэ сусахаяа мэдэхэгүй, үдэр hүни илгаагүй, унтаха нойрсохые мэдэнгүй, шуурга, ган гасуурые hэтэлэн гаража, гансал ажал, ажал, амжалта гэжэ манай ара талымнай ветеранууд – тэрэ сагта үндэр наhатай эрэшүүл, залуу эхэнэрнүүд, үхибүүд яhала хүдэлhэн байна. Дайнай үеын үхибүүд бүдүүн хүнhөө үлэнгүй, үбhэ хулhанда, таряан ажалда, хони малда ябажа, гэртэхиндээ хамhалсадаг байгаал даа. Гүрэн түрэ сахюуртынхидай габшагай ажалые үндэрөөр сэгнэжэ, олон хүн «1941-1945 онуудай Агууехэ Эсэгын дайнда габшагай ажалай түлөө» гэhэн медальнуудаар шагнагдаа. Агуу Илалтын үдэрэй дүтэлхэ бүри шуhата дайнай хүндэ хүшэрые бэе дээрээ дабажа гараhан, амгалан байдал асарагша аха захатанаа мартаха ёhогүйбди. Эдэ зоноймнай хубита энэ ехэ Илалтада аргагүй ехэ.

Агуу Илалтын 70 жэлэй ойн баяр үргэнөөр тэмдэглэгдэжэ байна. Эсэгын дайнда хабаадажа, шуhата байлдаа бэе дээрээ үзэhэн ветеранууднай жэл бүри үсөөржэ байhаниинь харамтай. Илалтын ээлжээтэ ойн баяр амиды мэндэ ябаhан аханарай ба эгэшэнэрэй тон ехээр хүлеэhэн hайндэр мүн.

Дайнда ябаhан таанадаа, Илалта шэрээлсэhэн үбгэд хүгшэдөө, hандарhан ажалаа бодхоолсоhон та бүгэдые энэ Илалтын 70 жэлэй ойгоор халуунаар амаршалнаб. Элүүр энхэ, зол жаргалтай ябыт даа.