Бүрэнголойхид Ивалгын дасанда буряад хэлэнэй hайндэртэ

Буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй  үлөөхэ, нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэхэ, хүүгэд, залуушуулые буряад хэлэ үзэхэдэнь урмашуулан дэмжэжэ, түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, уралиг, түүхые саашань арьбадхан болбосоруулха хүсэл түрүүлжэ, түрэл арадайнгаа баялиг болохо эжы, абынгаа хэлэ сэгнүүлжэ һургаха зорилгонуудтайгаар недондо энэ мүрысөөн эхиеэ абаhан юм.

Конкурс болохо бүри хабаадагшад олошорно. Урда жэлэй ноябрь hарада 50 бүлгэм ерээ, мүнөө 59 команда гэхэ гү, али 530 hурагшад Эрхүү можоhоо, Монгол оронhоо, Буряад ороной олон аймагуудhаа суглараа.  Тус мүрысөөе үнгэргэхэдэ,  «Титан» гэжэ ехэ компани тэдхэмжэ үзүүлбэ.

Амитан, шубуун, загаһан, хорхой шумуул, ургамал болон хүнэй бэе мүсын зураг хараад, хүүгэд нэрыень  олоор нэрлээ. 16 бадагтай «Этигэлэй Хамба Ламын бүтээл» бүлэгэй гэшүүд сээжээр гоеор хэлээ. Энэ  мүрысөөндэ Сэлэнгын аймагай Жаргалантын дунда hургуули түрүүлээ. Жюриин урда  хабаадагшад ород хэлэнhээ буряадта  оршуулжа мүрысээ. Баhа өөрынгөө нютаг хэлэнэй үгэнүүдые суглуулжа, нютагай үгэнүүдтэй толи бүтээжэ эльгээхэ даабаритай байгаа. Хүдэлмэриин хэмжээнь хадаа 300–500 үгэһөө үлүү байха зэргэтэй. Буряад хэлэнэй нютагай аялгын толи  бэлдэхэ хэрэгтэ  Баяр ламбагай ехэ туhа хүргэhэн байна. Бүлэг зоноор 700 гаран үгэтэй Ахын нютаг хэлэнэй толи бүтээжэ эхилhэн байна.  Энэ ехэ ажал hурагшадта аргагүй томо туhаламжа үзүүлээ гэжэ Бүрэнголойхид баяр баясхаланаа Баяр ламадаа мэдүүлнэ.

Манай аймагhаа мүрысөөндэ профессор С.Г.Дугаровай нэрэмжэтэ Бурэнголой дунда hургуулиин hурагшад хоердохиео хабаадаба. Мүрысөөнэй эрилтээр 7 хүнһөө бүридэһэн бүлгэм соо эхин, дунда, ахамад ангинуудай һурагшад заатагүй орохо ёһотой. Бүлгэмэй бүридэлдэ 70 хубинь заншалаар үһэеэ гүрэнхэй басагад байха зэргэтэй. Энэ hургуулиhаа Гуржап (4 анги), Мунко-Жаргал (8 анги) Баторовтан, Дарима Будаева (6  анги), Ольга Цыренова (6 анги), Саяна Дугарова (7 анги), Намсарай Дамбаев (8 анги), Светлана Шарастепанова (7 анги), Намсалма Дыржинова (8 анги) эрхимээр мүрысөөндэ хабаадаа. Мүрысөөндэ хабаадагшад түрэл хэлээрээ сүлөө сэдэбээр хөөрэлдэхэ, һанал бодолоо найруулан зохёохо дадал, дүршэлтэй байха. Нютаг бүхэниие түлөөлжэ ерэһэн хабаадагшад өөрынгөө нютаг хэлээр хэлэхэ, хөөрэхэ, мүрысөөгөө хамгаалха шадалаа харуулха еhотой байгаа. Эдэ шабинараа  аймаг соогоо эрхим ажалаараа мэдээжэ боложо ябаhан, урагшаа hанаатай, буряад хэлэ бэшэгэй  залуу багша Туяна Валерьевна Шарастепанова ажалай багша Дарима Дашинимаевна Жалсановатай абажа ошоhон байна.

Бүрэнголой hурагшад 530 үхибүүд сооhоо амжалтатай  хабаадажа ерээ. Барандаа, бэлдэhэн багшанартаяа тусхай грамотада хүртөө. Баяр ламбагайн туhаар эдэ hурагшаднай Ивалгынгаа дасан дээрэ  хонолго баряад, конкурсдо хабаадаhан байна. Бүрэнголойхидой аяар Ивалгын дасанда ошожо конкурсдо хабаадаха хэрэгтэ эгээ түрүүн хүүгэдэй түрэлхид мүнгөөрөө хангажа хамhалдаа. hургуулиин директор Туяна Анатольевна Самбялова ажалайнгаа автомашина үгэбэ. Аймагай эрдэм гэгээрэлэй хэлтэс   харгыдаа гаргашалха түлишын мүнгөөр  хамhалдаhан байна. Амжалтатай ябажа ерэhэн бүрэнголойхид дээрэ хэлэгдээhэн туhа нэмэри үзүүлhэн зондоо баярые хүргэнэд.

Гэр бүлэдөө хүүгэдээрээ буряадаар хөөрэлдэжэ,

түрэл хэлэндэнь дадхааха шухала

Бүхэли арадуудай, гүрэнүүдэй үгы болон хосоролго хэлэеэл алдаһанһаа эхилдэг гэжэ дэлхэйн түүхэ гэршэлнэ... Буряад хэлэ һэргээхэ, хүгжөөхэ хэрэгтэ түлхисэ болохо хуулинууд абтана. Гэбэшье эдэ хэмжээнүүд багадана гэжэ һайн ойлгонобди. Тиимэһээ энэ   уласхоорондын hурагшадай  хоорондо дурадхагдаhан мүрысөөн үрэ дүнтэй байха гэжэ найдагдана.  Недондо  Ивалгын дасанда III мүрысөөнэй болохо  үеэр “Ерээдүй сагай буряад хэлэнэй урасхал” гэһэн уласхоорондын хуралдаанда Буряад Республикын, Эрхүү можын, Забайкалиин хизаарай, Монголой, Хитадай Дотор Монголой буряад угсаатанай түлөөлэгшэд – дүн хамта 500-гаад хүн сугларжа, буряад хэлэеэ яажа хосоролһоо абархаб, ямар аргаар саашань хүгжөөжэ, ерээдүйн үеынхидтэ дамжуулхаб гэһэн асуудалнуудта харюу олохоёо оролдоо. Арадай Хуралай депутадууд, һуралсалай болон соёлой яамануудай, нютагай өөһэдын хүтэлбэриин зургаануудай түлөөлэгшэд, эрдэмтэд, багшанар, соёлой хүдэлмэрилэгшэд, тамиршад – булта һанамжануудаараа хубаалдажа, ехэл шанга, хатуу хөөрэлдөөн болоо гэжэ тэмдэглэлтэй.   Мүн тиихэдэ буряад арадайнгаа түлөө   оролдожо ябадаг Бандида хамба лама Дамба Аюшеевэй, лама санаартанай иимэ хэмжээ ябуулга эмхидхэжэ, энэ хэрэгтэ хам оролсоһониинь дамжаггүй.

Буряад хэлэ һэргээхэ, хүгжөөхэ талаар ямар дурадхалнууд орооб гэхэдэ, ехэнхидээ хэлэгдэжэл байдаг арга хэмжээнүүд нэрлэгдээ: гэр бүлэдөө заабол буряадаар хөөрэлдэхэ, буряад хэлэ заалгые хүүгэдэй сэсэрлигүүдһээ эхилхэ, буряад FM-радио байгуулха, телевидени болон радиодо буряад дамжуулгануудай саг ехэ болгохо, номуудые олоор хэблэхэ, буряад хэлэн дээрэ мультфильмүүдые олошоруулха, залуушуулай һонирхохо хэмжээ ябуулгануудые эмхидхэхэ, һуралсалай методико һайжаруулха...  Баhа ямаршье сагуудта буряад арадайнгаа түлөө оролдожо ябаһан зоной нэгэн болохо Геннадий Манжуевай онсолһоор, мүнөөл хэлэеэ һэргээхын тула нэн түрүүн  хууляар хараалха, удаань мүнгэн  тэдхэмжэ хэрэгтэй гэжэ хэлээ.  Тиимэhээ өөһэдөөл оролдохо ёһотойбди: гэр бүлэдөө хүүгэдээрээ заабол буряадаар хөөрэлдэжэ, түрэл хэлэндэнь дадхаажа байбал, буряад хэлэн хэзээдэшье хосорхогүй.  Байһан хэлэеэ алдангүй, ерээдүйнгөө үетэндэ дамжуулха шухала.

Ивалгын дасанда бологшо буряад хэлэеэ хүгжөөхэ зорилготой мүрысөөн,  нээрээшье, еhото буряад хэлэнэй hайндэр гэхэдэ, алдуу болохогүй. Бага, ехэшье амжалтатай энэ конкурсдо hурагшадай хабаадалга хадаа эгээ түрүүн багшанарай оролдолго, эжы абынь туhаламжа ба өөhэдэйнь эрмэлзэл ха юм даа. Эгээл мүнөө байхада али нэгэ үхибүүндэ хүнгэн бэшэ, зарим зондо тон бэрхэтэйшэг байгаашье hаа, хэзээ нэгэтэ Бандида хамба лама Дамба Аюшеевэй   үүсэхэhэн  буряад хэлэеэ сахиха, хүгжөөхэ гэhэн ажалай hайхан дүн гаража ерэхэл байха.