Гайхамаар байна

Yзэсхэлэнтэ гоё Мойлто, Бүрэн гол, Yлэнтэй, Булаг, Номтогол, Хужар, Обоото гэжэ байрануудай хажуугаар оршодог нэгэ нютагта үгытэй малша Гомбо Дугаровайда 1915 ондо хүбүүн түрөө hэн.

Баярлаhан эхэ эсэгэ хоёрынь хүбүүндээ Балдоржо гэжэ нэрэ үгэбэ. Гомботон гурбан хүбүүдhээнь гадуур хожомынь олон басагатай боложо, үгытэйшье hаа, үнэр хажар айлай тоодо ороо бэлэй. Хожомоо ехэ болоходоо, хүбүүд басагадынь түүхын ехэ удха шанартай үйлэ хэрэгүүдтэ (коллективизаци, Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн, дайнай hүүлдэхи хүндэ хүшэр жэлнүүд гэхэ мэтэ) эдэбхитэйгээр хабаадажа, нютаг нугадаа суутай ажалшад болотороо ургаhан юм. Хэн мэдэхэгүйб даа, Ахадамнай Лопсон, Соном Дугаровуудые. Соном Гомбоевич дайнай, ажалай ветеран, республикын эрдэм гэгээрэлэй министр байhан, Буряадай гүрэнэй багшанарай институдай профессор, республика дотороо мэдээжэ болоhон ниитын ажал ябуулагша, эрдэмтэн байhан. Лопсон Гомбоевичой басаган Людмила Лопсоновна Буряадай АССР-эй арадай, Россин Федерациин габьяата артистка, гүрэнэй шангай лауреат, Баяр, Савелий хүбүүдынь эрдэм мэдэсэ ехэтэй, долёобортоо домтой ехэ бэрхэ эмшэд болоhон. Наталья басаганиинь багша, Сергей суута механизатор. Баяр Сономович Дугаров эрдэмэй доктор, хурса гуурhатай журналист, эрхим бэрхэ поэт. Галина, Александра Дугарованууд гансашье Росси дотороо бэшэ, мүн харин гүрэнүүдтэ суурхаhан уран зураашад, Светлана Сономовна багша.

Дугаровтан тухай нютагай, республикын газетэ, журналнуудта оло дахин бэшэгдэhэн байха. Бэшэгдэhэн мүрнүүдые дахинаа уудалжа, дабтажа яахамнайб, булта зондо мэдээжэ. Харин hүүлэй үедэ Росси гүрэнэй хэблэлнүүдтэ, телевиденидэ Д.Г. Дугаров тухай бэшэдэг болоhонhоонь уламжалан, эдэ бүгэдэ hонинууд хүн зоной, журналистнарай, эрдэмтэдэй анхарал ехээр татадаг болоhониинь hонирхолтой. Нютагай зон энэ дабташагүй ушар тухай hайн мэдэнэ. Тиигэбэшье би энэ багахан зураглал соогоо өөрынгөө хараhан үзэhэниие нэгэ хэды үгөөр зураглаха хүсэлэнтэйб.

Агууехэ дайнай эхилхэдэ залуухан Доржо Дугаров нютагайнгаа хүбүүдээр Баруун фронт мордожо, дайнай гал дүлэн, дариин утаан соогуур ябажа, ёhотойл хүнэй наhан соо ушардаг хатуу үйлэ хэрэгүүдтэй нюураараа харалсажа, хүйтэн халууе бэе дээрээ туршаhан юм. Тиигэжэ ябахадаа нэгэ ехэ тулалдаанда толгойгоо шангаар шархатажа, сэрэгэй госпитальдо олон hара хэбтэжэ гарахадаа үгэ хүүргүй, юумэшье дуулахагүй инвалид болоод, гэртээ бусаhан байха.

Нютагайнь эмтэ домто аршаанууд, аха дүүнэрэй hанаан сэдьхэл, нүхэд зоной туhа, hайн hайхан үгэнүүд, энэрхы зөөлэн сэдьхэл бүгэдөөрөө хамтаржа, Доржо үгэ хүүршье үгы hаа, хүл дээрээ бодожо, ажал хүдэлмэридэ эдэбхитэйгээр хабаадажа эхилээ бэлэй. Районой библиотекын библиотекарь, типографиин үзэг холбогшо, хожомоо республиканска типографида ажаллаа.

Дүшөөд оной hүүл багаар Долгор Сыденовна Балдановатай хуби заяагаа холбожо, айл бүлэ болобо. Багаhаань хүндэ үбшөөр үбдэжэ, бишыхан Долгор шэхэ дүлии, дуугархагүй болоhон юм. Тиигэбэшье тэдэ хоёр хүн зоной урмашама бэрхэ айл болоо бэлэй. Ори ганса Сэсэгма басаганиинь айл боложо, олон хүбүү басагадые, аша гушанарые эхэ эсэгэдээ бэлэглээ. Долгор абгазы hүбэлгэн бэрхэ, юумэ оёходоошье, эдеэ хоол шанахадаашье хүнэй хойно байгаагүй. Ехэ бэрхэ эхэнэр hэн. Ная хүрэжэ ябахадаа, наhа бараhан юм. Доржо хурайха ажалдаа абъяастай байhанайнгаа түлөө олон шагналнуудаар шагнагдаа... Урагшаа hанаатай, шэнэ юумэ шудалха, hураха гэhэн эрмэлзэлынь татажа, фотографи шудалжа эхилээ hэн. Хожомынь бэрхэ фотограф боложо, гансашье аймагай, республикын хэблэлнүүдтэ фотозурагуудынь хэблэгдэдэг бэшэ, харин союзна журналнуудта, «Советское фото» сэтгүүлдэ хэблэгдэжэ эхилээ бэлэй.

2005 оной хабарай дулаан hарануудта, байгаалиин нойрhоо hэрижэ, наранай элшэ хүсэнэй шангаар шаража эхилхэ үеэр Аха нютагаарнай ехэ дэмбэрэлтэй зугаа дуулдаба: «Доржо Гомбоевич зугаалха болошоо. Ехэ hайн дуулана».

Би тэрэ үеэр Улаан-Yдэ ошожо, амаралтын байрада амарха, аргалуулха үедөө Доржо хурайхындаа хүрэжэ, сэдьхэлэйнгээ ханатар хөөрэлдэбэб. Саарhа, гуурhа үгыгөөр ааб даа. Доржо Гомбоевичто гүрэн түрэ гэр байра үгэhэн. Мүнөө энэ үндэр наhатамнай хото городто Баярмаа зээгэйнгээ гэр бүлэтэй суг ажаhуудаг. Yүдэ татан орохо зуурамни, эгээл үүдэнэй хажууда байhан Доржо хурайха намайе угтаха үедөө ехэл баяртайгаар, hөөлдэнги хоолойгоор хэлэбэ: «Сайн байна, Ольга Бандыновна. Ямар үни ерээ, ороогүй айлшан ерэбэ гээшэбши. Һуугыш, хөөрэлдэел», — гэhээр столдоо уриба. Yни удаан хөөрэлдэжэ, сэдьхэлээ ханаа бэлэйб. Таабай тон hайнаар дуулаха, ухааниинь залуу хүнhөө дутуугүй байшаба. Хуушанай үйлэ хэрэгүүдые hанан-hанан дурдаба. Бишье нютагайнгаа шэнэ hонинуудые хөөрэжэ үгэбэб.

«Информ полис» сониндо, түбэй телевиденидэ hүүлэй үеэр энэ нүхэрэй феномен тухай ехэл hонирхолтой зугаа тараба. Журналистнар, эрдэмтэд энэ феномендэ ехэ анхарал табижа, Москва хото абаашажа, шэнжэлхэ гэhэн hэдэлгэшье гаргаба.

СССР-эй журналистнуудай холбооной гэшүүн, республикын соёлой габъяата хүдэлмэрилэгшэ, аймагай хүндэтэ эрхэтэн Доржо Гомбоевич Дугаров нютаг нугадаа үнинэй айлшалаагүй, ехэл эрьен ерэхэ, нүхэдөөрөө уулзаха хүсэлэнтэй юм. Энэнь үнэхөөрөөшье үдэрэй hанаан, hүниин зүүдэн болонхой. Энээниие аймагай хүтэлбэрилэгшэд hанаандаа хадуужа, зунай зулгы сагта нютагтань айлшалуулха бэлэй гэжэ hанагдана. Захиргаанда хүнгэн хурдан автомашинанууд, шуран бэрхэ жолоошод биил ха юм даа.

Доржо Гомбоевич! Аха нүхэрни, үшөө олон жэлдэ амар мэндэ hуужа, маанадаа баярлуулан ябыт даа.