Меню
16+

Газета «Аха», издается с 13 июля 1944 года

15.11.2021 09:21 Понедельник
Категория:
Если Вы заметили ошибку в тексте, выделите необходимый фрагмент и нажмите Ctrl Enter. Заранее благодарны!

ЕРЭН НАhАН ЕРБЫН ЕРЭЭ!

Автор: Оюндари Дыржинова

Лидия Жалсараевна Замбалова — ажалай ба дайнай ветеран, ЗАГСын ба архивай талаар ажалай ветеран, Ахын аймагай Хүндэтэ эрхэтэн.

Лидия Жалсараевна 1931 ондо ноябриин 2-то БМ АССР-эй Ахын аймагай Сорог hууринда түрэhэн намтартай.

Намарай баян дулаахан үдэр Лидия Жалсараевнагай 90 наhанайнгаа ойн баяр угтажа байхадань олон тоото ахадүүнэрынь, аша гушанарынь, зээ зээнсэрынь баярай hайхан үреэлнүүдээр амаршалбад.

Энэ дэмбэрэлтэ үдэр Лидия Жалсараевнае 90 наhанайнь ойтой дашарамдуулан засаг түрын газарай хүтэлбэригшэд — Ородой Холбооной Уласай Юрэнхылэгшэ Владимир Путин, Буряад Уласай толгойлогшо Алексей Цыденов, Ахын аймагай засаг дарга Матвей Мадасов гэгшэд Баярай бэшэгүүдээр амаршалан баярай оршондо дамжуулаа.

Ахын аймагай засагай байгууламжын захиргаанай зүгhөө Алексей Тухалов Клава басагандаа байдаг гэртэнь айлшалан баярай үгэнүүдээр амаршалаад, Ахын аймагай 80 жэлэй ойдо зорюулhан медаль зүүлгээд, гарай бэлэг барюулба.

Тиихэдэ Ахын аймагай архивай ажалай талаар таhаг олон жэл хүтэлбэрилhэн Энгельсина Алексеевна Жужаева ба мүнөө хүтэлбэрилжэ байhан Елена Путункеева ба бэшэ архивай ажалшадай зүгhөө баярай тэмдэг — гарай бэлэг баярай бэшэгтэйгээр дамжуулаа.

Лидия Жалсараевнагай наhанайнь зам ехэл хүлгөөтэ сагта эхилhэн гэхэ. Юундэб гэхэдэ, эгээ 1930-аад оной эхеэр Эхэ орон нютагтамнай шэнэ байдал Совет засаг дэлгэрэнгыгээр байгуулагдажа, хамтын ажахы, соёл болбосорол, эрдэм hуралсалай талаар ажал ябуулагдажа эхилhэн үе болоно. Гэхэтэй хамта, хажуугаарнь хамалган хашалганай саг ерэхэдээ үрхэ айлнуудай үхэр мал, адуун hүрэг, хони ямаануудые, зөөри зөөсые буляан абалган ба дасан, hүзэгтэйшүүлые, лама санаартаниие үгы хэхэ гэhэн шэнэ засагай гол түсэб байhан. Лидия Жалсараевнагай эсэгэ хэдышье эрдэм бэшэгтэй засаг түрын баряашадай газарта хүтэлбэрилэгшээр ажаллаhаншье байха зуура, хатуу сагай дүлэндэ дайруулжа хамалган сүлэлгэндэ абаашагдаад, үбшэн боложо, зобожо тулижа ерээд хосорhон юм гээд архивай данса гэршэлдэг.

Лидия Жалсараевнагай эсэгэнь Замбалов Жалсарай Жапхунаевич, hоёд яhанай ба эжынь Бадма Ринчинова Самбаева, шуранхан яhанай, 4 үхибүүдые түрэhэн. Валя гэжэ ехэ басаганиинь балшар наhандаа үбшэндэ дайрагдажа наhа бараhан. Эсэгынгээ наhа барахада эхэтэеэ үлэhэн гурбан үхибүүд: сагай хатуу шэрүүниие, хүйтэ нойтониие, үлэн хооhониие бултыень бэе дээрээ үзэhэмди гэжэ Лидия Жалсараевна хөөрэдэг. Үхибүүдэйнгээ зааханда Бадма Ринчиновна Сорогой ажахын малшье манаа, шарга морёор Монhоо эдеэ хоолой зүйлнүүдэй ашаа зөөлсэhэн юм. Тэрэ сагта Тубаан абгайнь байжа ехэ туhаламжа хүргэhэн гэхэ. Гэртэ газаахи ажалдань хамhалдаха, үхибүүдыень харалсаха гэхэ мэтэ ажал. hүүлдэ Аха голой урда бэедэ зөөжэ ерээд ажаhуугаа.

Доксон ахайнь-дайнай ветеран, бүхы наhаараа ой модо аршалха зургаанда ажаллаhан. Мария дүү басаганиинь ехэ дуулаха, хатарха дуратай, Орлигой тайзан дээрэ оло дахин гаража бүхы зүжэгүүдтэ, уран бүлэгүүдтэ хабаададаг байhан. Бухгалтер мэргэжэлтэй хадаа Ахын ба Түнхэнэй эмхи зургаануудта ажаллаhан намтартай. Тиихэдэ Лидия Жалсараевна Ахын типографида үзэг холбогшоор ажалайнгаа намтар эхилhэн юм. Гэр бүлэ болоод, Клим Клавдия хоёр үхибүүдые түрэжэ хүмүүжүүлээ. Ажалайнь намтар ехэнхидээ ЗАГС-н ба архивай талаар ажалтай нягта холбоотой байhан. Энэ ажалдаа ехэ дүй дүршэлтэйгөөр ажаллаа. Гурбан альбом болохо фото зурагуудые аймаг дотороо айлаар ябажа суглуулжа бүтээжэ, аймагайнгаа архивта мүнхэ байхаар бэлэглэhэн гэжэ бултанда мэдээжэ. Мүнөө тэдэ альбомуудынь бүхы хэмжээндэ ехэтэ хэрэглэгдэжэ, бүтэсэтэй байжа нүлөө үзүүлдэг. Илангаяа Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда унаhан, хабаадаhан фронтовигуудта зорюулhан хэмжээ ябуулгануудые, уран зурагай харуулгын выставкада ба ветеранууд тухай статьянуудые бэшэхэдэ тон хэрэгтэй болодог. Аймагай архивай ажалшад, багшанар, эмхи зургаануудай хүтэлбэрилэгшэд ба аймагай номой сангай ажалшад энэ ехэ ажал бүтээhэндэнь Лидия Жалсараевнада ехэ баярые хүргэн, хүндэтэй ябадаг. Эдэ гурбан альбомууд нютагай зондо ехэ гэгшын туhаламжа боложо, буян болоно гэхэдэ алдуу болохогүй.

Мүнөө дээрээ үндэр наhанай дабаан дээрэ ябаhан Лидия Жалсараевнагай үнгэрhэн наhыень hанахадаа хэлэхэ байнаб: залуу наhанhаань абаад ехэ зүрхэтэй байhан юм. Юуб гэхэдэ, минии мэдэхээр үхэр малаа, хони хурьгадаа баряад — сүү сүсэгэйтэй, үрмэ тоhотой, мяхатай, борзотой hууха ба хажуугаарнь нооhоо ээрээд дулаан бээлэй, оймhо юумэ нэхэхэ, оёхо. Юрэдөө, тон гартаа уран шадамар, оёдолдо бэрхэ байhан. Үхибүүдэйнгээ баганууд байхада янза бүриин бүдөөр бүхы хубсаhа оёод үмэдхүүлхэ: плати, самса, үмдэ, дэгэл гэхэ мэтэ. Хажуугаарнь ахадүүнэрэйнгөө үхибүүдтэ ба өөhэдтөөшье — ехэ хүнүүдтэ тааруулаад оёхо. Нэгэтэ Оля зээнсэр басагандаа хурьганай арhа элдэжэ, бидэ ахадүүнэр хамhан буряад дээл (дэгэл) бүтээhэмди. Тэрэ дэгэлээ үмдөөд, Олимнай «Эдир Дангина» гэhэн республикын мүрысөөндэ хабаадажа, илажа нэрэ зэргэдэ хүртөө hэн.

— Манай эжы Галина Шагжеевна Лида эгэшэдээ ехэ баяртай, хүндэтэй ябадаг hэн. Юундэб гэхэдэ, гэр бүлөөрөө Орлиг hуурин зөөжэ ерээд Лида эгэшындээ, тэрэ заахан гэрхэн соонь, гэр байра олотороо байhан юм. Лидия Жалсараевна өөрөөн hанахадаа хэлэдэг, хэд мантай байгаагүй гэхэбши, бүхы манай ахадүүнэр ерээд нэгэтэшье хашалданабди гэнгүй, сугтаа байрлаад лэ багтаад байгаа hэмбди гэхэл даа.

Лидия Жалсараевнагай бүхы наhаараа hууhан гэр өөрын онсо түүхэтэй гэхэ байнаб. Энэ гэр анхандаа Бүгсөөнэй аманда ехэ ашагта малтамалай бүлэг хүдэлжэ байха үедэ, илангаяа боксит гэжэ алюминиин руда, тэдэ ажалшадта ба бэшэшье албанай газар болгон олон гэрнүүд баригдаhан юм. hүүлдэ 1950-яад оной эхеэр тэдэ гэрнүүдые зудалжа, Аха голой уhаар уруудуулан Орлиг hуурин хүрэтэр урадхаагаад, мүнөө байhан аймагай гол үйлсын хоёр хажуу тээгүүр суглуулжа тодхоhон, — гээд Лидия Жалсараевна хөөрөө hэн.

Бүхы наhаараа саарhан ажал дээрэ хүдэлhэн хадаа наhанайнгаа амаралтада гараад миин hуудаггүй байгаа. Байд гээд лэ, нютагайнгаа сониндо статьянуудые бэшэдэг ба республикын газетэ, журналнуудые захил хэжэ уншаха дуратай байhан. Даря Раднаевна Замбалова эгэшэнь бүхы наhаараа хүршэ hууhан юм. Эгэшэтэеэ хоюулан аймаг дотор үнгэргэгдэдэг бүхы хэмжээнүүдые, уран hайханай соёлой талаар хэмжээ ябуулгануудые ошожо хараха дуратай байhан. Сүлөөтэй сагтаа хоюулан янза бүриин хаартын тусхай дэлгэсэ хаяжа наадахал даа. Тиихэдэ зунай ута үдэрнүүдтэ ойро hуудаг ахадүүнэрөө үхибүүдтэйнь ерүүлээд лото, шатар, шашка гэжэ байгаад наадануудые наададаг байhаниие үсэгэлдэр шэнги hанадагби. Тиихэдэ амтатай хоол шанажа бэлдээд хүлеэжэ байха. Мүнөө hанахадамни, эдеэн бүхэниинь өөрын онсо маягаар шанагдаhан, ехэ амтатай байгша hэн. Юрын ехэ хүндэмүүшэ байhан. Санкт-Петербургын эрдэмтэн Лариса Романовна Павлинскаятай ехэ нүхэсэhэн, хүндэлдэг байгаа. Ахада ерэхэдээ ганса Лидия Жалсараевнада буудаг байhан. hоёдуудай асуудалаар шэнжэлгэ хэжэ хэдэн дахин ерэhэн гэжэ бултанда мэдээжэ.

Мүнөө Лидия Жалсараевна үндэр наhатай болобошье, хаартаа наадаха дуратай. Урданайхи сагые тон hайн hанан хөөрэдэг. Теэд үндэр наhан гээшэ өөрын хубилалта оруулна ха юм даа. Нюдэнэй хараа муудана, шэхэнэй hонор hуладана гэхэ мэтэ. Тиихэдэ хэдэн жэлэй урда тээ торожо унаад hүүжээ хухараад hуудалай боложо, хүнэй гарта орошоно. Энэнь бэедэнь ехэ орёо шалтаг болоhон. Тиигэжэ Клава басагандаа байрладаг болонхой. Тиигэбэшье яhала hэргэг, зугаатай нугаатай, хүхюутэй hууна. Хото городто байбашье, олон тоото аша гушанарынь, ахадүүнэрынь ходо ошожо уулзажа байдаг. Байд гээд баран бүгэдөөрөө суглараад, теэбэйгээ абаад хаа яагүй ошожо сэнгээд, амараад ерэдэг. Мүнөөдэр байхада Лидия Жалсараевна Жапхунайтанай үри hадаhадай дунда эгээ үндэр наhатан болоно, ородоор хэлэбэл «старейшина рода», юрэдөө hоёд яhатадай дунда эгээ үндэр наhатайшуулай нэгэн болоно гэхэдэ алдуу болохогүй гэжэ hананаб.

Лидия Жалсараевнагай 90 наhанайнь ойн баярай үдэр удхашанартай нангин үреэлнүүд зорюулагдан хэлэгдээ.

ХYндэтэ Лидия Жалсараевна!

Таниие бүгэдэ ахадүүнэр үндэр наhаартнай хани халуунаар амаршалаад, үреэлэй hайхан үгэнүүдые бэлэг болгон барина!

Үлзы hайхан Аха нютагтаа

Хүхэ мүнхэ тэнгэри доро

Хүрьhэтэ алтан дэлхэй дээрэ,

Эртэ урдын hоёд угсаатанай

Жабхуунай омогтоной hалаа,

холбоо барисаа бэхижэжэ,

үндэр наhа наhалhан хүндэтэ манай —

буурал ибии, хүгшэн эжы, нагаса, абгай болохо

— Лидия Жалсараевна!

Үри хүүгэдэйнгээ альган дээрэ

Гурбан зөөлэниие жэгнүүлжэ,

Үтэлхын далайе гаталжа,

Үнэр баян жаргажа,

Ерэ хүрэжэ ербыжэ hууха

дабаан дээрэ гарабалта даа!

Ехэ найрай хоймор талада

Ербэгэр зандаа hуухатнай болтогой!

Үри бэеынгээ үргэн дүхэриг соо

Хангай дайдаhаа хүсэ абажа,

Эхэ газарhаа элшэ абажа,

Орон нютагайнгаа эзэдэй

Орхилтогүй hахюуhан доро

Мүнгэн наhатай, мүнхэ заяатай

Бурхан сахюусанай абаралаар,

орон тэнгэриин үргэмжөөр

Боди сагаан сэдьхэл хэшээжэ

Буян хэшэг эдлэжэ,

Бултанда түхөөжэ

Олон тоото аша гушанараараа омогорхожо,

Энхэ амгалан ажаhуухатнай болтогой!

Добавить комментарий

Добавлять комментарии могут только зарегистрированные и авторизованные пользователи.