АЖАЛААРАА АЛДАРШАhAН АХАДҮҮНЭР

Аха нютагнай ажалша үндэр наhатай зоноороо үни удаан суурхаhан юм. Буряад Уласай хүндэтэ эрхэтэн, эгээл үндэр наhатай Ленинэй орденто эхэнэр манайл нютагай байгаа. Энэ эхэнэрнай 108 наhа хүрэжэ Диваажан орондоо мордоо бэлэй.

Би мүнөө энэ зураглал соогоо Сэнсын гурбан үндэр наhатан, аха дүүнэр, ажалай ба дайнай ветеранууд тухай тобшохоноор тэмдэглэхэмни.

Эдэ нүхэдни хэд бэ гэбэл Долгор Базаровна, Сэржэн Базаровна ба Далерий Базарович Будаевтан болоно. Хамта дээрэнь наhыень нэмээ хада 268 жэл болоно.

Энэмнай манай нютагай эгээл үндэр наhатай ахадүүнэр, ажалаара үльгэр жэшээ харуулhан зон.

Саашань, минии зорилго тобшохоноор, тандаа хүндэтэ уншагшад, нэгэ хэдэн үгэ холбон дээрэ дурдагдаhан ахадүүнэр тухай хөөрэхэмни.

Түрэhэн нютаг нугань Сэнсэ. Маха-Базар Будаевич ба Жанчий Лопсоновнагай гэр бүлэдэ түрэhэн намтартай.

Аха заха Долгор эгэшэнь 1928 ондо түрэhэн. Арбан хоёртойхон ябахадань Агууехэ дайн эхилhэн байна, тэрэ үедэ эжынь «Нэгэдэмэл Хүсэн» колхоздо hаалишанаар хүдэлжэ байгаа. Долгор басаган хара багаhaань үхэршье hаажа, мүн адуулжа hураhан байна. Абань хоёрдохи ангинда (класста) hуража байхадань, hүүлдэнь эжынь наhаа бараhан байгаа. Тиимэhээ хүйтэ нойтониие, үлдэхэ даарахые үзэhэн юм. Хэды хүндэ байбашье Долгор аха заха зоноор хамта хубсаha хунар, оймhо гутал оёлсожо hураа, тэдэ юумэдынь фронтодо эльгээгдэдэг байгаа.

Наhан соогоо xэhэн ажалыень хэлэхын аргагүй ехэл даа. Түрэл ажахыдаа hаалишанаар, хонишоноор хүдэлжэ ябахадаа яhал ехэ амжалтануудые туйлажа социалис мүрысөөндэ илажа ябаhыень хэдэн олон аймгүйсэдкомэй, ажахын правлениин хэдэн олон хүндэтэ грамотанууд гэршэлнэ. Мүн, Москва ниислэл хотодо хүдөө ажахын выставкын путёвкоор, ажалаараа шалгарhанайнгаа түлөө шагнагдаhан байна.

Долгор Базаровна олон үхибүүдэй эжы. Бултыень гарын ганзагада, хүлынь дүрөөдэ хүргэжэ, эрдэм бэшэгтэй болгоо. Мүнөө аша гушанартаа туhалжа, үхэр малаа hаагаад, үглөө бүридэ туужа ябадаг.

Табан үхибүүдэй гурбадахинь Сэржэн Базаровна боложо түрөө. Аяар холын дүшөөд оноор арба гаража ябахадаа hаалишанаар хүдэлжэ захалаа.

Олон жэлдэ, наhанайнгаа амаралтада гаратараа, хэлхеэ холбооной таhагта почтальоноор, кочегараар, бог хамагшаар хүдэлөө. Тэрэ сагта радио телевизор үгы хада, арад зон – айл бүхэн аргагүй ехэ газета ба элдэб янзын журнаалнуудые бэшүүлдэг байгаа, тиимэhээ почтальоной ажал ямар хүндэ байhыень бидэ ойлгонобди.

Сүмкээр дүүрэн газета, журнаалнуудые үргэлөөд Орлигой гудамжаар айл бүхэндэ тарааhан ажалынь тоолохо, хэмжэхэ аргагүйл даа.

1952 ондо Галсанов Нима Дашеевичтэй айл аймаг боложо 8 үхибүүдые түрэжэ, хүмүүжүүлжэ, эрдэм бэшэгтэй болгожо шадаа. Мүнөө үхибүүдэйнь холын хото городооршье, түрэhэн нютагтаашье ажал хүдэлмэрёорөө амжалтануудые туйлажа байнхай.

Далерий Базарович дүү хүбүүниинь 1934 ондо түрэhэн юм. «Эхин класста hуража байхадаа, модон орон дээрэ унтахаб, муу хубсаhатай ябахаб», – гэжэ хөөрэгшэ. Хэды хүндэ үе байбашье, тэрэ сагай багашуул манай Совет гүрэн дайе илажа гараха гэжэ ойлгодог байгаа. hургуулиингаа hүүлээр түрэл колхоздоо хүдэлжэ эхилээ. Урдаа зорилготой, ульгам бэрхэ, уладые дахуулжа ажал хүүлэжэ шадаха хадань Далерий Базаровичие аймагай хүтэлбэрилэгшэд Улаан-үдэ хотодо Советскэ-партийна hургуулида эльгээhэн байнад.

Эрхимээр hургуулияа дүүргэ-hэнээ удаа түрэл нютагаа бусажа бригадираар, зоотехнигээр мүн эхин партийна организациин даргаар хүдэлжэ ажахынгаа hалбарида ямар ехэ хубитаяа оруулаа гээшэб. Сугтаа тэрэ сагта хүдэлжэ ябаhан үетэн нүхэдынь, мүн бишье мэдэнэб, сугтаа олон жэлдэ хүдэлhэн хадаа.

Ажалайнгаа амаралтада гарахынгаа урда жэлнүүдтэ Далерий Базарович «Ока» аэропортын хүтэлбэрилэгшээр хүдэлhэн юм. Хани нүхэр Ольга Ринчиновнатай 9 үхибүүдые хүмүүжүүлжэ, эрдэм бэшэгтэй болгоhондонь, мүнөө үхибүүдэнь ажалша бэрхэ айлнууд боложо, элдэб янзын мэргэжэлтэд юм, тиимэhээ, аймагайнгаа hалбарида ехэтэ хубитаяа оруулнад.

Аалихан даруухан, урагшаа hанаатай, арад зондоо хүндэтэй, ахадүүнэрэй үбсүүнүүдые элдэб язын хүндэтэ медальнууд шэмэглэдэг.

Ажалдаа алдаршаhан нютагайнгаа үндэр наhатай ахадүүнэртэ иигэжэ үреэлнэб:

Буянгаа эдлэжэ, сээжэ hoнор ябагты.

Мүнгэн шэнги мүнхэ нэрэтэй,

Мүнгэн жолоотэй,

Алтан шэнги арюун байдалтай,

Харгытнай хододоо сагаан

Аша гушанар, дүшэнүүдээ той- руулжа hуухатнай болтогой!

Алтан дэлхэйн бүхы haйниие хүсэнэб!