БАЯН НАМТАРТАЙ ХҮН

Дайнай үедэ түрэhэн Ким Халзанович Сандаков тухай дурдахамни.

Ким Халзанович Сандаков 1941 оной мартын 23-да Алаг-Шулуун hууринда Сандаков Халзан Ендонович ба Соётова Долгор Содномовнагай гэр бүлэдэ түрөө. «Эсэгэмни дайнай эхилхэтэй хамта Эсэгэ ороноо хамгаалхаяа мордоо hэн. Тиигэжэ ошоhоор бусаагүй юм. Хаана ябаhан, ямар фронтдо дайлалдаhаниинь оройдоо мэдэгдээгүй юм.

Эхэмни хара багаhаань колхоздоо малшан, hаалишанаар хүдэлжэ, наhанайнгаа амаралтада гараа hэн. Эхэ эсэгын хоёр үхибүүд байгаабди: Галя, би. Эхэмнай манаа хүн болгожо табяа hэн», – гэжэ Ким Халзанович хэлэнэ.

Эжынь гансаараа үлэжэ, хоёр үхибүүдээ хүнэй хэмдэ хүргэхэ гэжэ оролдожо, hаалишанаар хүдэлжэ, сагаан эдеэнэй зүйл ехээр абахын тула хэдэн үсэд шанга тэмсэл элсүүлээ гээшэб.

Хайнаг үнеэдые борьбоорнь уяад номгоруулжа, али болохо арга шадалаараа оролдожо, тоhо зөөхэйгөө дэбэргээжэ шададаг байгаа.

Тиигэ тиигэhээр Ким Галя хоёр ехэ боложо, Ким 1979 ондо Бүрэнголой эхин hургуулида hурахаяа ороо. 4-хи класс дүүргэжэ, Орлигой дунда hургуулида hуража, 8-хи класс дүүргэhэн.

1959 онhоо 1963 он болотор малшанаар «Улаан Шулуута» колхоздо хүдэлөө.

Ким Халзановичын наhанайнь намтар ехэ баян. Коммунис партиин уряалаар хаа яагүй хүдэлhэн хүн.

1966 ондо Советскэ партийна hургуули дүүргэжэ, Ленинэй нэрэмжэтэ колхоздо түрүүлэгшын орлогшоор, эхин партийна эмхиин секретаряар хүдэлөө.

Мүншье баhа Бурэнголой сельсоведэй түрүүлэгшээр, Госстрахта түрүүлэгшээр, райком партиин инструкторээр, «Саянская новь» сониндо, зоотехнигээр, эхин партийна эмхиин секретаряар «Коммунизм» колхоздо, хүдөө ажахын профсоюзуудай түрүүлэгшээр хүдэлhэн байха юм.

Хаанашье яба – Ким Халзанович ажалайнгаа жолоо барижа, бэрхээр хүдэлэн ябажа, мүнөө наhанайнгаа амаралтада гаранхай.

Екатерина Сыреновна нүхэртэеэ ээм ээмэеэ түшэглэн, hайн hайхан ажаhуугаа. 5 hайхан үринэрые үргэжэ, хүлынь дүрөөдэ, гарынь ганзагада хүргөө.

Ким Халзанович мүнөө үхибүүдтээ туhатай, ашанараа үргэлсэжэ, амар мэндэ ябана. үшөө үни удаан жэлнүүд соо үнэр баян, элүүр энхэ ябагты, Ким Халзанович!

Хүн зоной түлөө түрэhэн нютагаа hалбаруулан хүгжөөхын түлөө эсэшэ сусашагүйгөөр оролдодог манай нютагай журналист, фотокорреспондент Бал-Доржо Гомбоевич Дугаров хадата Ахынгаа малшад, багшанар, бусадшье мэргэжэлтэдые түүрээн магтадаг байhан.

«Уг гарбалаа, үндэhэ изагуураа мэдэжэ, сахижа, арьбажуулжа ябаhан хүнэй хүдэлмэриие залуу үетэн мэдэжэ ябаг лэ», – гэжэ ажалай ветеран Евдокия Жамсаевна Пронтеева «Мундаргата нютаг» гэжэ номойнь урда (предисловие) бэшэhэн байха юм.

Б.Г. Дугаров Бүрэн-Голдо ажаhууhан хадаа ном соогоо энээн тухай ба тэндэхи улад зоной ажабайдалые зураглана.

Он жэлнүүдэй ходорон ошохо бүри хүнэй ухаан бодолнууд түргэдэжэ эхилхэдэнь, хүнүүдэй ажамидаралда хубилалтын үндэhэн бии болоо.

1927-28 онуудта түрүүшын артель бии болоо гэжэ Б.Г. Дугаров бэшэнэ. Хамтын нэгэдэлэй эдэбхитэд Сантибаев Гунсэн – түрүүшын хүтэлбэрилэгшэ, туhалагшадынь Соётов Бальжир, Дамба Самбялов, Иванов Доржо, Нуртаев Дамба, Папаев Данзан ба бусад хүн зониие хамтаруулжа, ажал хүдэлмэриеэ хамтаараа хэдэг болохые дурадхаhан байха юм.

Нагаса Бальжар Содномович тухайгаа Б.Г. Дугаровай бэшэhэн ном сооhоо нэгэ хэды мүрнүүдые Ким Халзанович дурадхаба:

«Бүрэнголой эрхим хүнүүдэй нэгэн гэхэдэ, Бальжар Содномович Соётов ябаhан. Түрэл нютагтаа шэнэ засаг тогтоохо хэрэгтэ Бальжарай нүлөөн ехэ байгаа. Холын хараатай, ерээдүйн хэрэгүүдые зүбөөр бодомжолжо, хүн зондо ойлгуулха, суглаан бүхэндэ элидхэл дэлгэхэдэнь, ямаршье хүнэй толгойн үhэнэй арбайхаар hэн, тобшо тодоор хэлэхэдэнь, хамаг хүнүүд толгойгоо үргэн анхаралтайгаар шагнаха, hонирхохо, зүбшөөхэнь аргагүй бэлэй. Хожомынь Бальжир Содномович Ахын хошуунай нэгэ таhагые даажа хүдэлөө. Нютагайнгаа хамаг хүнүүдэй дайнда мордожо байхадань, Бальжарай бодолнуудта элдэб юумэн hалан hандангүй торосолдобо, тэсэжэ ядан бодоно: «Бэшэ хүнүүдэй агууехэ дайнда ами наhаяа алдажа байхадань, би юундэ үлэхэбиб?» Военкомой нэгэ ээлжээтэ таталгада: «Намайе фронтдо эльгээгыт, минии ээлжээн үшөө үдышэг, броньтой броньгүйшье hаа, Эхэ орон хэрэгтэй», – гэжэ Бальжар Содномович эрид шиидэнхэй, бэеэ зэhээд байба. Нэгэ мэдэн гэхэдэнь, гэнтэ военкомhоо саарhан ерэн гэхэдээ, Бальжирые яаралтайгаар дуудаа hэн гэжэ Дулма hамганиинь хожом намда хэлээ hэн. «Дайнай түлэг дунда урагшаа дабшажа, хэдэн хото городуудые дайсанай hабарhаа мулталан абажа ябанабди, яhала амжалтатай, урагшатайгаар дабшанабди» – гэhэн тобшохон бэшэг уншуулаа бэлэй. Дайнай тэгнэжэ ябахада Бальжар Соётов дайшалхы эрэлхэгээр нэгэ тулалдаанда ами наhаяа алдаа. Бальжир Содномович ба бэшэ баатар хүбүүдэй дурасхаалые мүнхэлhэн хүшөө нютагтань табяатай».