ХЭhЭН АЖАЛТНАЙ ХҮН ЗОНДОО ХЭРЭГТЭЙ БАЙГ

Д.З. Налханова – ниигэмэй бодолгын хорооной түрүүлэгшын орлогшо:

- Дулма Зыгбаевна, манай Ахын аймагта ТОС-уудай бии бололгын ба хүгжэлтын шатануудые уншагшадтаа хөөрэжэ үгыт.

- Мүнөөдэр байхада Ахын аймагта 33 ТОС-ууд ажалаа ябуулна. Хэрбээ 2016 ондо 16 ТОС-ууд, 2017-18 онуудта 18 ТОС-ууд хүдэлөө hаа, мүнөө жэл 2 дахин олошороо.

ТОС-уудай аша туhаар, ханалгалхын хүсөөр нютагаа болбосон түхэлтэй болгохо, hайжаруулха гэжэ шиидэжэ, иимэ асуудал табигдаа. Арад зоной хүсөөр шэнэ культурын, тамирай байшангууд тобойн бодоно. Бүхы тосхонуудта үхибүүдэй наадаха талмайнууд hэльбэн шэнэлэгдэнэ.

Хүн зоной мэдэрэл, ухаан бодол ондоо боложо, хүдөө нютагуудта гансал өөhэдымнай ажал хэхэ дуранhаа ажабайдалаймнай шанар дулдыдана гэжэ ойлгоно. Нютагай засагай захиргаанай зүгhөө ТОС эмхидхэхэ хүсэлэнтэй хүнүүдтэ консультационно ба практическа туhаламжа, хайшан гээд зүбөөр мэдүүлгэ (заявка) бэшэхэб, зүбөөр документэеэ баталан абахаб (оформить) г.м. ойлгосын ажал ябуулдагбди. Ахын аймагта ТОС үгы газар үгы. Хаа яагүй дэлгэржэ, манай ганса Орлиг дээрэ хэдэн ТОС-ууд хүдэлнэ. Зарим нэгэниинь яhала эдэбхитэй хүдэлнэ.

- Ямар ТОС-уудые мүнөөдэр байхада эрхим гэжэ нэрлэжэ болохоб?

- ТОС-уудай ажал яhала ябажа байна. Ажал хүдэлмэринь угаа ехэ. Мүнөөдэр байхада эдэбхитэйшүүлэй нэгэн болохо Саяанай гулваа Дамба Михайлович Тапхаровые тэмдэглэе. Баhа проект бэшэлсэhэн, хамгаалжа шадаhан «Саянское» гэhэн hомоной нютагай засагай байгууламжын мэргэжэлтэн Иванова Татьяна Александровнада баяр баясхалан хүргэе.

«Олоороо хэhэн хүсэтэй байдаг, олоороо бүтээhэн золтой байдаг»

- гэжэ арад зон дэмы хэлсэдэггүй.

ТОС хадаа ёhотой хүсэн гэжэ ойлгожо, хүн зоноо, залуушуулаа өөрөө дахуулжа, хүтэлбэрилжэ, хөөрэлдэжэ, этигэл түрүүлжэ, ажалаа ябуулдаг «Саянское» гэhэн hомоной нютагай засагай байгууламжын дарга Дамба Михайлович Тапхаров тухай таанадтаа дуулгахамнай.

Аба эжын 5 хүдэр хүбүүдэй 2-хи хүбүүн Д.М. Тапхаров 1977 ондо Михаил Дыжитович ба Валентина Лопсоновна Тапхаровтанай гэр бүлэдэ түрэhэн юм. Бага наhаниинь бэшэл үхибүүдтэ адли нютагтаа үнгэрөө. Буряадай гүрэнэй хүдөө ажахын академи дүүргээ. Ольга Санжиевна нүхэртэеэ гурбан хөөрхэн үхибүүтэй. Эсэгэнь, Михаил Дыжитович 1949 ондо түрөө. Эжынгээ колхоздо hаалишанаар hарлаг үхэрнүүдые hааха, ажаллахадань, 2 аханараараа hайсахан туhалhан байха. «Орлигой дунда hургуулиин 8-хи класс 1966 ондо дүүргээд, Улаан-үдын 1-хи интернат-hургуулида hуража, 10 класс дүүргээ hэмби. Тэндэ хара хүшээр hуража, юумэ ойлгожо абааб. Бэрхэ басагад хүбүүдээр hураа hэмби. Мүнөөшье уулзажа, хөөрэлдэжэ байдагбди.

«Танилтай хүн талын шэнги» гэлдэгшэ. Нюдэнэйм муудахада, врач хоёр басагадни дахуулжа ябаад, эмнүүлээ hэн. Тэрээндэнь ехэ баяртайб. hургуулиин hүүлдэ жэл соо авиазаводто хүдэлөөд, сэрэгэй албанда ПВО-до Комсомольск на Амуре хотодо байгааб. hүүлээрнь Ивалгын гидромелиоративна техникум дүүргэжэ, слесарь-механигаар 5 жэл соо Сорогтоо хүдэлөөб. 1975 ондо Валентинатаяа айл боложо, Саяан тосхондо гараhан түрэhэн нютагтань нүүгээ hэмди. Тэндэ ахамад механигаар, гаражые даагшаар нилээд удаан соо хүдэлөөб – 1995 онhоо 2004 он болотор, Самарта хүдэлжэ наhанайнгаа амаралтада гарааб», – гэжэ Михаил Дыжитович хөөрэнэ.

Даруу түбшэн зантай энэ хүн хүнэй юумэ hураагүйдэ даб гээд дуугардаггүй юм байна. Энэ хүнтэй зугаалдажа, хөөрэлдэжэ байхада аятай зохид. Юумэ хэлэхынгээ урид эрид бодомжолжо үзэнэ. Наhан соогоо нилээд юумэ үзэhэн хүн гэжэ мэдэхээр.

Нүхэрынь Валентина Лопсоновна. Энэ хүн тухай архив соо «Первая женщина – водитель Оки» гэжэ статья харажархибаб. Ольга Сергеевна Пронтеева «Аха» сониндо хүдэлжэ байхадаа, энэ хүн тухай ехэ гоёор, тодорхойгоор бэшэhэн байна. Валентина Лопсоновна өөр тухайгаа намда хөөрэжэ үгөө. Юундэ дабтажа бэшэжэ байхаб даа гэжэ hанаад, энэ статьяень Ахын аймагай 90 жэлэй ойдо зорюулан бэшэhые толилнобди.

Михаил Дыжитович Валентина Лопсоновна хоёр эрэ хүнэй, эсэгэ хүнэй үүргэ даажа ябаха 5 баатар хүбүүтэй. Ехэ хүбүүн Жаргал – МФЦ-эйн мэргэжэлтэн, Чимит – Екатеринбург хотодо эмшэнээр хүдэлдэг, Александр – Сосново Борто контрактник, одхон хүбүүн Сайлагта – маркшейдер, геодезист. Хойто жэл Михаил Дыжитович ба Валентина Лопсоновна эбтэй эетэй бүлэ болоhоор 45 жэлээ тэмдэглэхэнь.

Ажалша бэрхэ эхэ эсэгэтэй Дамба хүбүүниинь эдэндээл адли, hомоной гулваа болоhоор 3 жэл болобо.

Нютагайнгаа хүбүүдээр үгэ үгэеэ ойлголсон, дахуулан ажал хүдэлмэриеэ суг хэжэ ябахаhаа hайн hайханhаа ондоо юун байхаб.

үхибүүн балшар наhанhаань ажалай дүршэл олоhон, үетэн үринэртэеэл адли унаhан малгайгаа абаха сүлөөгүй ажаллажа ябанал даа, Дамбамнай.

Нютагайнь хүнүүдээр хөөрэлдөөн

Ася Ивановна Иванова: Хамтын ажалай хүсөөр 2015 ондо 30 м гүнзэгытэй скважина «Фермэ» микрорайондо, «Военнэ городогто» 16 метр, үшөө тосхоной гол үйлсэ дээрэ баригдаа. Уhандаа гээд, Аха дээрэ ехэ гүбөө дабажа, холо ошохоёо болёобди.

Бог шоройн газар хүреэлэгдэжэ, хүн зоной хойшо урагшаа үгсэхэ уруудахада нюдэ аманда харагдахаяа болёо. Энэ тон hайн.

Россин Буддын заншалта сангхын проектээр 2017 оной август hарада 300 толгой хонид асарагдажа, Саяанай хүбүүд гулваа түрүүтэй хуушан амбаар зудалжа, хониной байра болгожо баряа. Тойроод бэлшээриин байра үбhэ сабшалгын газар хүреэлжэ, баhа хони хараха хүнүүдые оложо табяа.

Доржо Валерьевич Цыремпилун – «Саянское» гэhэн hомоной нютагай засагай байгууламжын электрик:

- «Булагаа шэргээhэн нютаг – нютаг бэшэ» гэhэн арадаймнай сэсэн мэргэн үгэ бии. Бидэнэр, залуушуул, өөрынгөө hуужа байhан газар, нютаг нугаяа нарин сэбэрээр байлгаха гэжэ оролдодогбди. Иркутск ошожо, 270 000 түхэригэй пилорама асаржа табяабди. Нёдондо хабар Дээдэ Хүтэлдэ модон гаргагдажа ипподром, трибуна, барилдаанай заал баригдаа.

Энэ хабар 28 000 түхэригтэ стелэ баригдаа. Мүнөө пилорама администрациин баруун тээ тодхоотой. Модо хэрэглэhэн хүн гаргажа абадаг, зайн галайнгаа мүнгэ түлөөд.

Дамба Михайлович даргаяа юумэ шэнэдхэхэ гэhэн үүсхэлыень хододоо дэбжэжэ байдагбди. Хэhэн ажал хүдэлмэримнай арад зондоо хүндэтэй, хэрэгтэй, туhатай байг лэ даа.

- Хамтын ажалай урагшатай байхын түлөө хамсыгаа шаман хүдэлдэг шамбай хүбүүдээ нэрлыт даа.

- Эдэ хэд бэ гэбэл, модон ажалда дүй дүршэлтэй Доржо Маратович Сайбанов, Александр Монголович Будаев, Баир Булатович Биданов, Павел Робертович Цыбиков, Жаргал Дашеевич Мандагаев ба бусад. Эдэнэй хүсөөр посёлогнай гоё боложо байна.

Б.Б. Биданов: Ажалаа зүб ойлгожо хамтын хүсэн ехэ гэжэ ойлгожо, шадал соогоо хүдэлхэ гэжэ оролдонобди даа. Бидэнэр өөhэдөө үүсхэл гаргажа, Обтойн хүүргэ заhабарилаабди, амбаар соонь хоёр трактор шулуу зөөжэ хээбди. Энээн тухай, бэшэшье хэhэн ажалнуудаймнай дүнгүүд «Аха» сониндо хэблэгдэжэл байдаг.

А.М. Будаев: Дамба Михайлович урагшаа hанаатай, хүбүүдээрээ хөөрэлдэжэ ядахагүй хүн. Би хүбүүдээрээ ипподром барилгада, модо гаргахада, стелэ барилгада ябалсааб.

Д.М. Сайбанов: Энэ хабар стелэ барилгада хабаадалсааб. Бариhан найман ханатай гэр соомнай үхибүүднай тамир ехэтэй, хүсэтэй боложо байг.

П.Р. Цыбиков: Стелэ, юрта барилгын модо гаргалгада, харгы заhабарилгада хүдэлэлсөөб. Дабаан доро (Жойгон) аяншадай сагай уларилhаа – хүйтэ нойтонhоо хорохо сарай баряабди. Хэhэн ажалнай хүн зондоо туhатай байг.

Энэ залуу, сэбэр сэгсэ, хүдэр шамбай, урагшаа тэгүүлhэн хүбүүдээрээ Саяанайхид ёhоороол омогорходог байна даа.

Нютаг орондоо энэ түүхэтэ үйлэнүүдтэ хабаадажа, ажал хэрэгээрээ нютагаа хүгжөөлсэжэ байhан хүбүүдтээ доро дохие!

Гэр бүлэдэнь, үхи хүбүүдтэнь hайн hайханиие хүсэе!

Хэhэн ажалтнай хүн зондо туhа асараг!