МАЛШАН ХҮНЭЙ ХУБИ ЗАЯАН

«Эгээ ехэ ахамни Пүлдэн Дашеевич 1925 ондо түрэhэн. Бага наhанhаань бэрхэ, түбэhэн юумээр hонирхохо, гартаа уран, hүбэлгэн, шуран, зугааша, нюур шарайгааршье сэбэр хүбүүн ябаhан юм. Шулуутай талада эхин класс дүүргээд, Орлигой 7 жэлэй hургуули дүүргээ. Дайнай үедэ эсэгэтэеэ Улаан-Удэ хотодо буу бүтээлгын заводто (ПВЗ-дэ) эльгээгдэжэ, «унаhан малгайгаа абангүй» хүдэлhэн байха юм. Пүлдэнэй городто хүдэлжэ байхадань нүхэдынь Федор гэдэг байгаа, дайнай hүүлдэ уhан сэрэгэй албанда татагдажа, Владивосток хотодо 11 жэлэй туршада ябажа ерэhэн байна. Алас Дурнын боксын hорилдоондо оло дахин хабаадажа, чемпион болоо юм. 1954 ондо боксын hорилдоондо оhолдожо, наhан болоо юм даа, хайрата ахамни.

Хоёрдохи ахамни Сырен Дашеевич hургуулиингаа hүүлээр сэрэгэй албанда, баhа уhан далайн сэрэгтэ ябажа ерээ.hүүлээрнь Хүүргэдээ трактористаар, дэлгүүртэ наймаашанааршье хүдэлɵɵ. Айл бүлэ боложо, Орликто нүүжэ ерэжэ, электрификацида «Монды – Бүгсɵɵн» участокта хүдэлɵɵ. Сэбэг Сыреновна басаганиинь Сергей Аюрович нүхэртэеэ 5 үхибүүдые хүн болгожо табяад, мүнɵɵ Улаан-Нугада үмсынгɵɵ мал үдхэжэ, үри хүүгэдтээ туhатайхан ажаhуудаг.

1937 ондо Андрей ахаймни түрэhэн юм. Орлигой дунда hургуули дүүргээд, Эрхүү хотодо электрик-монтерто hураад, 1959 онhоо комхоздо, ПДУ-дэ, зайн галай участокта хүдэлɵɵ. Людмила Анциферовна нүхэртэеэ 2 үхибүүдые үргɵɵ. Баир Андреевич МВД-гэй пенсионер, Нина Андреевна банкда хүдэлɵɵ, мүнɵɵ наhанайнгаа амаралтада. Людмила бэримни Алайрай. Яhала hайн тааража Ахада үни удаан соо номой санда хүдэлжэ, «Буряадай соёлой габьяата ажал ябуулагша» гэhэн нэрэ зэргэдэ хүртэнхэй.

Абымни дайнай hүүлдэ hайн хүдэлжэ ябатарнь, «дайнай үедэ олоhон үбшэниинь» мэдүүлжэ наhа бараа. Харин эжымни hая болотор Андрей ахайндам байдаг байгаа. Yндэр наhатай боложо, бурхандаа хариhан юм. Хоёр үхибүүдынь үргэлсɵɵ. Хүн зон бүхэнтэй хадань «ембэтэй» теэбии гэгшэ hэн.

(Авторhаа: «Ембэтэй» теэбии гэхэдэнь, би hургуулиин үхибүүн ябахадаа хараhан байнаб, Софья Дашеевна эжынгээ фотозурагынь харуулхадань, эли тодоор тэрэ үеын хүгшэнэй дүрэ hанагдаба. Минии наhанай хүнүүд hанаха ёhотойл даа). Би 1940 ондо түрɵɵб. Хүүргэдээ эхин класста hурааб. Багшамни Дондок Дашеевич Лыгденов байгаа. Дахин саашаа hураашьегүйб даа.

Ахын аймагта хамтын ажахынууд (коллективизаци) 1929 ондо бии боложо эхилhэн түүхэтэй. 1930 оной мартын 20-до Хүүргэ тосхондо БурЦИК-ай толгойлогшо Б.Д. Дабаинай нэрэмжэтэ сельхозартель бии болоо. 1941 ондо С.М. Кировай нэрэмжэтэ колхоз болоо, 1961 ондо колхоз «50 лет Октября», 1980 онhоо «Найрамдал» болоо hэн. 1956 ондо hубай үхэр малнуудые харахыемни гүрэн түрэ даадхаа hэн. 1961 онhоо 1977 он болотор «50 лет Октября» колхоздо hүнэй фермэдэ hаалишанаар, мүн баhа үхэр мал харааб. 1980 онhоо 1990 он болотор, наhанайнгаа амаралтада гаратараа, «Найрамдал» колхоздо үхэр мал харааб. Мүнɵɵ Булад хүбүүмни саашань энэ ажалымни үргэлжэлүүлнэ», – гэжэ Софья Дашеевна түрэhэн олон ахайнараа, эгэшэеэ, үхибүүдээ дурдан омогорхон хɵɵрэбэ.

Малшанай ажал гээшэ сэхынь хэлэхэдэ бэлэн ажал бэшэ. Yхэр малайнгаа тобир тарган ондо орохын тула зуhаланда, намарзаанда гэжэ байгаад олон газар бэлшээри хэрэглэжэ, аяар Забиит, Шэбиит ошодог байhан. Yбэлынь үбдэгтэ хүрэхэ саhа махажа, зундаа хура борооной таhалдангүй орохо сагта, ажахыда ямаршье тодхорой тушаалдаашье hаань, урагшаа hанаатай малшан энэ тэрэ бэрхэшээлнүүдые дабан гаража ябаа. 38 жэлэй хугасаа соо энэ ажалые ɵɵр дээрээ үзэжэ гараhан Софья Дашеевна тон hайн ойлгоно. Yхэр малаа нэгэшье гарзагүйгɵɵр, hайн шанартай, тобир тарганаар ондо оруулха гэhэн уряал доро социалис мүрысɵɵнүүдтэ хабаадажа, нэгэтэ бэшэ үндэр амжалтануудые туйлаhан байха юм. Аймаг соогоо ажалдаа шалгарhанайнгаа түлɵɵ 1971 ондо 10-аад ажалай түрүүшүүлэй тоодо орожо, путевкоор шагнагдажа, Москва хотодо ВДНХ-да ошожо ерээ. Аймаг соогоо хүндэтэй Софья Дашеевна аймагай Соведэй, хүдɵɵгэй сомоной депутадаар оло дахин hунгагдаа. Урма ехэтэйгээр, зоригтойгоор хүдэлhыень альбом соонь хадалгаатай олон тоото шагналнуудынь гэршэлнэ.

Аха hайхан нютагта тоонтотой, алдарта малшан гэhэн суутай Софья Дашеевна 7 hайхан үринэрые үндылгэжэ, үргэн харгы замдань гаргаа. Мүнɵɵ одхон басаган Туянындаа аша гушынгаа дүхэриг соо амар мэндэ, зугаа элбэгтэй, элүүр энхэ, hонор, сарюун шарайтай, шадал тэнхээгээ алдаагүй зандаа налайжа, жаргажа hуунал даа. Энэ үгтэгдэhэн наhаяа малшан хүнэй үри хадаа балшар бага наhанhаань эхэ эсэгэеэ дахажа, малнуудые харууhалжа ехэхэн дүй дүршэлтэй болоhон хүгшэндэ иигэжэ хэлэе:

Ажалhаа эхитэй алдартайт,

Арюун дуулгата Ахадаа

Ажана жаргалаа олонхойт.

Бэрхэ үхэршэн гээд

Бултанда мэдээжэ болонхойт.

үшɵɵ үндэр наhа наhалжа,

удаан жаргал эдлэжэ hуухатнай

болтогой!