Буряадай бэлигтэй поэдүүдэй нэгэн Мэлс Жамьянович Самбуевай түрэhөөрнь 75 жэлэйнь ойдо зорюулагдаhан викторина

Тус викторинада аймагай дунда (юрэнхы) hургуулинуудай ахамад классуудай, 9-дэхи, 10-дахи, 11-дэхи ангинуудай  hурагшад хабаадаха аргатай.  Мэлс Самбуевай намтар, зохеолнууд тушаа асуудалнуудта харюунуудые викторинада хабаадагшад «Аха» газетын редакцида 2015 оной февралиин  22 үдэр болотор бэшэгээр эльгээжэ болоно. «Аха» газетэ редакциин хаяг: Ахын аймаг, Орлиг тосхон, Советская, 52 үйлсэ.

Жюриин гэшүүд аймагай гэгээрэлэй хэлтэсэй, «Аха» газетын редакциин ажалшадhаа бүридэжэ, хабаадагшадай эльгээhэн ажалые шүүмжэлэн, илагшадые элирүүлхэ.

  1-дэхи, 2-дохи, 3-дахи hуури эзэлhэн hурагшад тусхай грамотануудаар шагнагдаха.

Ажаглалта:  Саашадаа 2015 ондо Мэлс Жамьянович  Самбуев тухай дурадхагдаhан викторинын удаа ойн баяраа тэмдэглэжэ байгаа  иимэ элитэ поэдүүдтэ, уран зохеолшодто зорюулагдаhан викторинанууд газетынгээ хуудаhанууд дээрэ соносхогдохо гэжэ мэдүүлнэбди:

1. Дугаров Эрдэни Чимитович (1945 ондо түрэhэн)

2. Жалсараев Дамба Зодбич (1925 он)

3. Зимин Жан Александрович (1920 он)

4. Намсараев Владимир Бадмаевич (1935 он)

5. Тапхаев Лопсон Дунзынович (1940 он)

6. Юбухаев Жорж Долгорович (1950 он)

7. Цокто Номтоевич Номтоев (1910 он)

8. Ц. Дон (Дондубон Цыденжап Дондупович (1905 он)

9. Осодоев Матвей Михайлович (1935 он)

Буряад ороноо магтаhан Мэлс Самбуев тухай дулаан үгэнүүд

үлэгшэн нютагай шүлэгшэн, журналист Михаил Мункожапович Гончиков «Поэт» гэжэ шүлэг  соогоо олондо мэдээжэ нютагайнгаа  поэт Мэлс Самбуевта зорюулан, иигэжэ  бэшэhэн байха юм.

Эжыгээ дахажа,

Эрхэ бэрхээр hураал,

Эреэгшэнэй hүөөр лэ

Эдеэлжэ хүдэржөөл,

Мэлс – малшадай поэт,

Мэлс – залуушуулай поэт,

Мэлс – ангуушадай поэт,

Мэлс – дурасхаалай поэт,

Мэлс – арад зоной поэт.

Буряад поэзиингээ хүгжэлтэдэ горитойхон нөөсэ оруулагшадай нэгэн – уран шүлэгшэ Мэлс Самбуев болоно. Залуугаар, хонгеогоор шүлэг дуугаа захалhан Буряадай бэлигтэй поэдүүдэй нэгэн Мэлс Жамьянович Самбуев мүнөө  75 хүрөөд ябаха hэн.  Теэд бэлиг шадалайнгаа түлэг дунда 41-тэйдээ алтан дэлхэйтэйгээ хахасаhан байна.  Санага нютагhаа ургажа гараhан поэт, түрэл хизаарайнгаа гое hайхан байгаалиие, баян дэлгэр сэдьхэлтэй хүнүүдые магтан бэшэhэн   буряадай элитэ поэт онсо сохилтотойгоор, огсом ульhатай шүлэгүүдые бэшээ. Санага нютагаа, Буряад ороноо бүхы дэлхэйгээр суурхуулаа, өөрыгөө үргэн арадта хүбшэ тайгын хүбүүнби гэжэ мэдүүлээ, сэдьхэлэйнгээ уран долгинуудые Эхэ орондоо, түрэл hайхан Санагадаа, түрэлхидтөө, үетэн нүхэдтөө зорюулаа. Түрүүшын шүлэгүүдhээ эхилжэ, М.Самбуев өөрын тусхай онсо шэнжэтэй байhанаа элирүүлээ hэн. Тэрэнэй зохеолнууд соо лирическэ, сэдьхэлээ хүдэлэнгеэр хандалга тааруугаар зохилдоhон байдаг.

Мэлс Самбуевай олондо танил шарай телевизор харагшадай урда дахин гаража ерэхэгүй. Гэбэшье тэрэнэй хонгео шүлэгүүд соностоhоор, олон тоото дуунуудынь дуулагдаhаар. Поэт Мэлс Самбуевай бүтээhэн зохеолнууд буряад арадайнгаа дунда шэнхинэhээр байха гэжэ hанагдана. 

Асуудалнууд:

1. Мэлс Самбуев хэды ондо дунда hургуули дүүргээб?  

2. Хаана,   ямар дээдын hургуули дүүргээб? 

3. Түрүүшынхиеэ  ямар шүлэг хэдытэйдээ бэшээб? 

4. Түрүүшын номынь юун гэжэ нэрэтэйб, хэды ондо хэблэгдээб? 

5. Поэдэй шүлэгүүдынь ямар журналнуудта хэблэгдэнхэйб? 

6. Поэдэй шүлэгүүдынь ямар хэлэнүүд дээрэ хэблэгдээб? 

7. Хэды онhоо поэт СССР-эй Уран зохеолшодой холбооной гэшүүн бэ? 

8. 70-аад онуудаар ямар хотонуудта үнгэргэгдэhэн  Буряадай литература, искусствын үдэрнүүдтэ  Мэлс  Самбуев хабаадалсааб? 

9.  1975 ондо хэблэгдэhэн «Мамайн добуунhаа дурдалга» гэжэ тусгаар ном болоhон поэмэеэ поэт хэндэ зорюулааб? 

10. «Зуун дуун» гэhэн сонедүүд хэды ондо толилогдооб, хэды сонедhээ, дуунhаа бүридэнхэйб? 

11. Мэлс Самбуевhаа бэшэ буряад поэдүүд сооhоо хэд сонедүүдые бэшээб? 

12. Дондог Улзытуевай  уран зохеолго поэдэй зохеохы ажалдань нүлөө үзүүлhые ямар зохеол соогоо Мэлс Самбуев бэшээб?

13. Мэлс Самбуевай психологическа поэмэ нэрлэгты. 

14. Хэды ондо поэт Буряадай комсомолой шангай түрүүшын лауреат болооб?  

15. 366 сонедhээ бүридэhэн ехэ ямар ном поэт  үлээгээб, энэ ном хэблэгдэhэн гү? 

16. Мэлс Самбуевай поэт болохо харгыдань гэртэнь хэн нүлөө үзүүлээб? 

17.  Мэлс Самбуевай ургаха хэрэгтэнь  ямар уран зохеолшо багшань байгааб? 

18. Ород хэлэн дээрэ түрүүшын номойнь гараха хэрэгтэ ородой мэдээжэ ямар поэт хамhалдааб? 

19. Нютагай дабтагдашагүй шэнжэ шанарта, үбгэд хүгшэд, үетэн нүхэдтөө бэлэг болгон, сэсэг мэтэ бариhан поэдэй 2-дохи согсолбори нэрлэгты.  

20. Сэлэнгын аймагай  суута хонишон, Социалис Ажалай Герой Валентина Гончиковна Романовада зорюулhан hүүлшын поэмын нэрэ. 

21. «Мамайн добуунhаа дурдалга» гэhэн поэмэеэ автор Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай Илалтын хэдыдэхи жэлэй ойдо зорюулааб? 

22. Эдэ мүрнүүд М.Самбуевай ямар шүлэгhөө абтааб? 

Одоол тиихэдэ, Ахын басагад,

Ододтой, мүшэдтэй жэшээлшэгүй гое,

Осол, аюулhаа сухаришагүй, зоримгой,

Онсо нэгэ hайн талыетнай

Газар дайдынтнай түхэлhөө  удхалан,

Гансата ойлгожо, ехэтэ хүхихэ hэм.

23. Авторай «Таймыр» гэhэн поэмэ хэды ондо хэблэгдээб? 

24. Эдэ  мүрнүүд   ямар шүлэгhөөнь абтааб? 

Булаг-нюдэндэш  Байгал нуурай

Тунгалаг гүн, номин урасхал,

Омог дуундаш морин хуурай

Домог, элинсэгэй гэгээн дурасхал.

25. hүүлшын мүрын үгэнүүдые хүсэлдүүлэн бэшэ.

Уран шүлэгшын зүрхэндэ, үгэдэ

Уяран этигэхээр бэшэ гээд бү хэлэ,

Ушарынь ойлгонгүй, абаhаар түргэдэн,

Уршагта мэхэшэн болгожо бү  зэмэлэ.

26. Эдэ  мүрнүүд авторай ямар зохеол сооhоо абтааб?

Дайе гаталhан сэрэгшэдэй

                                     эгээлэй нэгэн

hайе таанадтаа хүсэжэ,

       үнгэрэн ошохонь.

Хамаг наhаяа үгэхөөр хэзээдэ бэлэн

Хамгаалhан орониинь

               дэлхэйдэ мүнхэ оршохол.

                   Баяртай хүнүүд!

Эрхэ сүлөөгөө сэгнэгты!

                   Баяртай хүнүүд!

Энхэ жаргалаа гамнагты!

                    Баяртай хүнүүд!

Уйтай бодолhоон сэлмэгты!

                    Баяртай хүнүүд!

Уудам замдаа гарагты!

27. Ямар поэмэhээнь абтаhан мүрнүүд бэ? 

Ород, буряад, татар –

Олон ондоо эрхэтэн

Эршэтэ дуугаа татаад,

Эгсэ замдаа нэгэдэн,

Холонхой гар дээрээ –

Хододоо урагшаа шармай! –

Ашата коммунизмда, нээрээ,

Абажа ошохол шамай!

28. «Санага» гэhэн шүлэг, поэмэнүүдэй номынь хаана хэблүүлэгдээб? 

29. Энэ шүлэг ямар аргануудаар бэшэгдэнхэйб?

Хойном мундаргата орьел уула,

Ойлиг дабаан урдам байна.

Ябагаар хүрэшэгүй холо, дуула, -

Яалтайб, инаг гансамни байна.

30. Шүлэгэй гол удха элирүүлэгты.

Улаан-үдэ хотодоо

Удаан байха аргамгүй.

Уран-Дүшэеэ хододоо

Ухаан бодолhоо гаргангүй,

Таримал сэсэгые одоо

Талынхитай hэлгэжэ болохогүй,

Эрхим нютаг олохогүйб.