НАhАНАЙ ЗАМАЙ ҮНДЭРhƟƟ

Ажалай ветеран хɵɵрэнэ:

- Би 1937 оной зунай сагта Жигжит Лопсонович ба Долгор Дубжировна Аюшеевтэнэй гэр бүлэдэ түрɵɵб. Түрэл тоонто нютагни Дэбиин аршаан болоно. Ехэ гол ба Нарин гол хоёрой хоорондо холтоhоор хушаатай бишыхан урса гэрнай орбойходожо байдагыень, тэрэнээ тойроод наададаг, гүйлдэдэгɵɵ мүнɵɵшье болотороо hанадагби. Эжы абамни бүхы наhан соогоо колхозой үхэр малай хойноhоо ябаа. Дэбидэ hуухадамнай, эжы абатаймни суг Доржо Дубжирович Бамбалаев, Хорлу Максаровна нагасанарни үхэр мал харалсагша hэн. 1950-яад онууд соо эхэ эсэгэмни Бага Хээрэгтэдэ хони харагша hэн. Ехэ болотороо адуу малаа харахадань туhалжа, мүншье айлай үхэр мал hаалсаха, эбилгэхыемнай эхэ эсэгэмнай эльгээгшэ hэн. Сындеев Ринчин таабайнда зундаа яhала үхэр малыень hаалсаhан байхаб.

1948 ондо Хүүргын С.М. Кировэй нэрэмжэтэ колхозой эхин hургуули 14 үхибүүд дүүргэжэ гараа hэмди. Класснай яhала эбтэй эетэй байгша hэн. Нэрээрнь дурдаха болоо hаа, иимэ үхибүүд суг hураабди: Арзухаев Мэлс Ошорович, Арзухаев Виктор Мумаевич, Арзухаева Татьяна Ошоровна, Аюшеева Мария Жигжитовна, Аюшеева Ольга Умдареевна, Бакшаханова Софья Бальжировна, Иванова Зинаида Сыреновна, Мунконов Виктор Жанчипович, Никифоров Василий Батлаевич, Ундаева Дари Базаровна, Осоров Андрей Дашеевич, Патархеева Зинаида Дашеевна, Самаев Владимир Дамдинович, Торпинкеев Владимир Лопсонович. Маанадта Манзурова Ешэн Гонгоровна, Дамбуева Ульяна Михеевна заадаг hэн. Һүүлээрнь Дондог Дашеевич Лыгденов – Буряад орондоо мэдээжэ багша заагаа. Яhала бэрхэ, шанга багшанар hэн. Гэрэйнгээ даабари хэнгүй ерээ hаамнай, булан тохойдо байлгаха, хатуу зан гаргаха.

Хархис дайнай хатуу жэлнүүдтэ маанадта hургуулиингаа түлеэ бэлдэхэ даабари үгэхэ:1-хи классай үхибүүн 1 куб.м., 2-хи классай – 2 куб.м, 3-хи классай – 3 куб.м., 4-хи классай – 4 куб.м түлеэ ɵɵhэдɵɵ «шамдаа-намдаа» хюрɵɵгɵɵр тайража, нормоёо хүсэлдүүлхэ гэжэ оролдогшо hэмди.

Эгээл унаган нүхэрни Ольга Умдареевна Аюшеева байха. Пенсидэ гараад ябаад, хаа яа уулзахадааа, «Пионернүүдэй зарплатада» (пенсидэ) ерээд ябанаб гэхэ. Yетэн хадаа уулзаhан сагтаа энеэлдэжэ, зугаалдажа, шог зугаа гарган хүхилдэжэ ябадаг бэлэйбди даа, хɵɵрхэй. Тархяа ганзагалаад бү ябая, хүндэ хүшэрɵɵ хаяад, хуу юумэн hайн байха гэжэ шэбшээд ябая гэлдэгшэ бэлэйбди. Мүнɵɵ Олиингоо үхибүүдые hайн ябаhай гэжэ ходо hанажа ябагшаб, hайн ябахадань баярлагшаб. Орлигто ерэжэ, 5-хи класста hурахадаа айлаар байжа, айлай бага үхибүүдые харалсажа ябажа hурагша hэм. Интернадта байхада түлбэри хэрэгтэй. 6-хи класс дүүргээд, Иркутскда Манханова Хорлу нагасынгаа хаяг абаад, ошохо гэжэ бодобоб. Тэрэ үедэ паспорт абахань ехэ хэсүү байгаа. Бүгсɵɵндэ хүдэлжэ байhан Василий Махутов гэжэ хүн байжа, абажа үгэгшэ бэлэй.

Хорлу нагасамни хамалганай үедэ Иркутскда ошоод үлэhэн. Нагасындаа ошожо, пропискада ороод, үдэшын (вечерние курсы) курс дүүргээд, үхибүүдэй туберкулезно санаторидо ажалда ороо hэм.

Мария Жигжитовна үни удаан соо хадагалаатай байhан дээрэhээ шарлашаhан дансаяа харуулна. Тэрээн соонь иигэжэ бэшээтэй:» «Мария Жигжитовна Аюшеева 1955 оной сентябриин 29-hээ 1969 он болотор үхибүүдэй туберкулезно санаторидо хүдэлɵɵ. Энэ хугасаа соо үбшэн зондо ханамжатай, анхарал ехэтэй, hэргэг ажалшан байhанаа харуулаа. Yнэн сэхэ басаган, ажалдаа нарин нягта хандасатай. Ажалайнгаа хажуугаар үдэшэндɵɵ Иркутск хотын 1-хи ШРМ-дэ (школа рабочей молодежи) hуража, 10 класс дүүргээ».

«1958 ондо Патархеев Иван Сыреновичтэй айл боложо, Сергей хүбүүмни гараа hэн. Нʏхэрэймни эсэгэ Патархеев Лопсон-Сэрэн хамалганда орожо, Баргажанда сʏлэлгэдэ байhан.

Ахадаа ерэжэ hургуулиин библиотекэдэ 1962 оной мартын нэгэнhээ, мүнɵɵ хуушан hургуули гэнэбди, сценын саана багахан таhалга соо 1000 экземпляр номой фондтой ажалаа эхилээ hэм. Байтараа 1966 ондо Орлигой дунда hургуулиин бааза дээрэ үхибүүдэй библиотекэ амяаран нээгдэhэн түүхэтэй. Республиканска библиотекэhээ номуудые асаржа, библиотекые даагшаар Людмила Анциферовна Банеева, библиотекарьнууд – би, Людмила Матвеевна Мадасова (мүнɵɵ врач), техническэ хүдэлмэрилэгшээр Дулма Дашеевна Батлаева гээд хүдэлɵɵбди. 1968 ондо мүнɵɵ байhан аймагай библиотекэ соо нүүгшэ hэмди. 1969 онhоо 1977 он болотор Вера Алексеевна Саськотой, Людмила Анциферовна Банееватай яhала үни удаан соо эбтэй эетэйгээр хүдэлɵɵбди. Шэнэ hургуули баригдажа, баhа библиотекэеэ нүүлгэжэ асарха саг ерэбэ. Yхибүүдэйнгээ библиотекын фондые хэдэн машинаар зɵɵжэ асарагша hэмди, стеллажууд дуталдаха, гэртэhээнь модо суглуулжа асаржа байжа хэгшэ hэмди. Мария Пурбуевна Галсанова тэрэ үедэ директор байжа, яhала оролдолго гаргагша hэн.

1977 онhоо 2007 он болотор гүрэн түрэhɵɵнь номуудые ямаршье сэнгүйгɵɵр абадаг байгаабди. Бүхэли нажартаа номуудаа инвентарьтаа оруулха, номерынь табиха, предмедээрнь hалгааха, класс бүхэндэ ямар ном хэрэгтэйб – тэрэнииень бэлдэхэ гэхэ мэтын ажал дутахагүй.

Мүнɵɵ программа hэлгэгдэжэ, шэнэ зүйл нэбтэрүүлжэ байха үедэ, эрдэм техникын дэбжэлтын үрэ дүн болохо техникын хүгжэжэ байхада программанууд хубилна, тиимэhээ 2007 онhоо номууднай бага сага мүнгэтэ боложо эхилээ.

Мүнɵɵ үхибүүдтэ юун хэрэгтэйб даа, хуу юумэн бии. Справочна (тайлбариин) фонд ехэ hайн, номуудай подписка (бэшүүлhэн захяа) гоё hайхан, энциклопединүүд гэхэ мэтын номууд элбэг болонхой. Эдэнээ хаража, шудалжа, эрдэмээ дээшэлүүлхэhээ ондоо hайхан юун байхаб даа.

Мүнɵɵ минии үхибүүд ехэнүүд, айл болонхойнууд. Сергей Иванович КАИГА (Киевский авиационный институт гражданской авиации) дүүргээд, Улаан-Yдэдэ 1984 онhоо инженер-механигаар хүдэлнэ. Ажал дээрээ, нʏхэдэйнгɵɵ дунда яhала мэдээжэ болонхой. Эмшэн мэргэжэлтэй Сэрэн-Долгор Найдановна нүхэртэеэ 3 дангина басагадые үргɵɵ. Арюна ашамни эмшэнээр, Долгор ашамни БГУ-гай хари хэлэ ба бэшэгэй факультедэй 5-хи курсын оюутан, мүнɵɵ Германида практикаяа гарана, Бэлигма Иркутскда мединститудай 3-хи курсын оюутан. 2-хи хүбүүмни Мүнхэ багадаа ходо эсэгэеэ дахаад ябадаг байhан юм. Абаяа hажаажа, жолоошон болонхой. ООО «Наранда» 1993 онhоо хүдэлнэ. 2 үхибүүдтэй: Соелма ашамни городто хүдэлнэ, Гэсэрни 11-хи класста hурана. Сэсэг – одхон басагамни, Саяан хүрьгэмни, би гээд гурбуулан эбтэй ажаhуудагбди.

Наhан соогоо яhала hайн хүнүүдээр хүдэлɵɵб даа. Нүхэдтɵɵ барандань сониной хуудаhан дээрэhээ амарай ехэ мэндые хүргэнэб.

Ажалай ветеран, буянтай эжы Мария Жигжитовна Аюшеева тухай энэ статья 2009 оной майн 8-най «Аха» сониной 3-хи хуудаhанда гараhан юм. Тэрэ сагhаа хойшо 11 жэл болобо. Мүнɵɵ дахин уулзажа, бэе лагшан тухайнь hуража, ажабайдалдань ямар хубилалтанууд болооб гэжэ hонирхобоб. hайн hанаатай, hайхан заяатай олон үхибүүдэй, аша гушанарай эжы, теэбии хуу баран бүгэдɵɵрɵɵ амар мэндэ байнабди гэбэ.